Φάκελοι Μνήμης της Δωδεκανήσου – Απόρρητα Ντοκουμέντα. Συλλογή Ιωάννη Β. Βασιλάκη
[Αθήνα ,26.12.2025]
Στα αρχεία της ιταλικής φασιστικής διοίκησης των Δωδεκανήσων σώζονται έγγραφα που δεν γράφτηκαν για να τιμήσουν, αλλά για να ελέγξουν. Κατάλογοι ονομάτων, ιδιότητες, τόποι καταγωγής, σύντομες αξιολογήσεις και σημειώσεις για «αντιφασιστική δράση». Σήμερα, τα ίδια αυτά έγγραφα αποκτούν έναν εντελώς διαφορετικό ρόλο: μετατρέπονται σε πηγές ιστορικής μνήμης, φωτίζοντας ένα άγνωστο κεφάλαιο της προπολεμικής Δωδεκανησιακής ιστορίας.
Η ιταλική διοίκηση δεν περιορίστηκε στην επιτήρηση των κατοίκων των νησιών. Αντίθετα, ανέπτυξε έναν συστηματικό μηχανισμό παρακολούθησης της Δωδεκανησιακής νεολαίας εκτός νησιών, κυρίως φοιτητών που σπούδαζαν στην Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Για το φασιστικό καθεστώς, οι νέοι αυτοί δεν ήταν απλώς σπουδαστές· ήταν φορείς ιδεών, συνείδησης και εθνικής αυτογνωσίας.
Οι περισσότεροι από όσους καταγράφονται στους πολιτικούς φακέλους είναι φοιτητές Νομικής και Ιατρικής, νέοι επιστήμονες, φαρμακοποιοί, δικηγόροι και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αξιωματικοί του ελληνικού στρατού. Η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία. Οι ιταλικές αρχές γνώριζαν ότι η μόρφωση και το κοινωνικό κύρος θα μετέτρεπαν αυτούς τους νέους σε αυριανούς ηγέτες των τοπικών κοινωνιών των νησιών. Γι’ αυτό και κάθε πολιτική τους στάση, κάθε λόγος ή συμμετοχή σε φοιτητική κινητοποίηση, καταγραφόταν ως πιθανή απειλή.
Η έννοια της «αντιφασιστικής δράσης» στα έγγραφα αυτά είναι εξαιρετικά ευρεία. Δεν αφορά μόνο βίαιες ενέργειες ή οργανωμένη πολιτική δράση. Περιλαμβάνει τη συμμετοχή σε διαδηλώσεις, τις αντιδράσεις σε ιταλικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, ακόμη και τον δημόσιο λόγο σε πόλεις όπως η Αθήνα ή η Πάτρα. Η ίδια η σκέψη αντιμετωπίζεται ως επικίνδυνη πράξη.
Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει το γεγονός ότι οι καταγραφές γίνονται ανά νησί προέλευσης, γεγονός που αποδεικνύει πως η επιτήρηση ήταν οργανωμένη και γεωγραφικά δομημένη. Η Κάλυμνος εμφανίζεται με ισχυρή παρουσία μορφωμένης νεολαίας, η Κως και η Σύμη με πρόσωπα που συνδυάζουν σπουδές και κοινωνικό ρόλο, ενώ η Ρόδος, ως διοικητικό κέντρο, καταγράφεται με λιγότερα αλλά σαφώς στοχοποιημένα άτομα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Κλαδάκης Μάρκος, καταγεγραμμένος στα αρχεία ως ύποπτο στοιχείο ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια. Η μετέπειτα πορεία του, με την ηγεσία του Συντάγματος Εθελοντών Δωδεκανησίων, αποδεικνύει με τον πιο καθαρό τρόπο ότι η νεολαία που παρακολουθούνταν δεν ήταν περιθωριακή, αλλά φορέας ιστορικής πρωτοβουλίας.
Αντίστοιχα, από την Κάρπαθο, στους ίδιους φακέλους συναντάμε το όνομα του Φράγκος Αναστάσιος, ο οποίος αργότερα αναδείχθηκε σε σπουδαίο λογοτέχνη. Η περίπτωση αυτή αποκαλύπτει μια άλλη διάσταση της αντίστασης: όχι την ένοπλη, αλλά την πνευματική και πολιτισμική. Η γραφή, η γλώσσα και η μνήμη αποτέλεσαν εξίσου επικίνδυνα όπλα για ένα καθεστώς που φοβόταν την ελεύθερη σκέψη.
Ξεχωριστή θέση κατέχει η Κάρπαθος, όπου τα αρχεία δεν περιορίζονται σε μεμονωμένα ονόματα. Καταγράφεται οργανωμένη νεολαία, πρόεδρος συλλόγου και ολόκληρο διοικητικό συμβούλιο. Η εικόνα αυτή αποκαλύπτει ότι η πολιτική αφύπνιση στο νησί δεν ήταν ατομικό φαινόμενο, αλλά συλλογική διαδικασία, με συνείδηση του κινδύνου και της ευθύνης.
Η Κάσος, αν και εμφανίζεται με μία μόνο καταγραφή, εκπροσωπείται από φοιτητή Ιατρικής. Ο αριθμός είναι μικρός, αλλά ο συμβολισμός ισχυρός. Η Κάσος, με τη μακρά ιστορία προσφοράς και αγώνων, αποτυπώνεται και εδώ μέσα από τη νεολαία της και την έμφαση στην παιδεία.
Οι πολιτικοί φάκελοι που άνοιξαν τότε δεν κατάφεραν να ανακόψουν τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Πολλοί ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους, επέστρεψαν στα νησιά και εντάχθηκαν ενεργά στην κοινωνική, επιστημονική και επαγγελματική ζωή της Δωδεκανήσου. Η επιτήρηση δεν τους σίγησε. Αντίθετα, σφράγισε σιωπηλά μια γενιά που έμαθε να αντιστέκεται χωρίς θόρυβο.
Τα έγγραφα αυτά μας επιτρέπουν να δούμε τη Δωδεκανησιακή αντίσταση σε μια διαφορετική χρονική κλίμακα. Πολύ πριν από την ένοπλη δράση και τις μεγάλες στιγμές της Απελευθέρωσης και της Ένωσης, υπήρχε μια αντίσταση ιδεών, μια νεολαία που κράτησε ζωντανή τη συνείδηση και τη μνήμη.
Η δημοσίευση αυτών των στοιχείων σήμερα δεν είναι πράξη καταγγελίας ούτε αναδρομικής ηρωοποίησης. Είναι πράξη ιστορικής ευθύνης. Τα ονόματα που κάποτε γράφτηκαν σε φακέλους παρακολούθησης αξίζουν να καταγραφούν ως μέρος της συλλογικής μας ταυτότητας. Διότι η ιστορία της Δωδεκανήσου δεν είναι μόνο ιστορία γεγονότων , είναι ιστορία ανθρώπων που τόλμησαν να σκέφτονται ελεύθερα, ακόμη και όταν γνώριζαν ότι κάποιος τους παρακολουθεί.
Ακολουθεί επίσημη μετάφραση του Ντοκουμέντου
Κυβέρνηση των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου
Ρόδος
ΘΕΜΑ: Δωδεκανήσιοι φοιτητές που έλαβαν μέρος σε αντιφασιστική διαδήλωση
ΑΠΟΡΡΗΤΟ
Με το τηλεγράφημα του παρόντος Κυβερνήσεως υπ’ αριθ. 359 – Απόρρητο – της 30ής Ιανουαρίου τ.έ., σας γνωστοποιήθηκε, για ενημέρωσή σας, ότι σε σχέση με το τηλεγράφημα που σας απεστάλη προηγουμένως προς τιμήν συνδρομής, το παρόν Κυβερνείο πληροφορήθηκε ότι ο φοιτητής που συνελήφθη από τον θυρωρό της Βασιλικής Ιταλικής Σχολής της οδού Πατησίων, επειδή εκτόξευσε μία πέτρα κατά της εισόδου κατά τη διάρκεια των προαναφερθεισών αυστηρά αντιφασιστικών εκδηλώσεων, αποδείχθηκε ότι είναι ο Λεριάς Σταμάτιος , άλλως μη καλώς κατονομαζόμενος, φοιτητής Νομικής, γεννημένος στη Σύμη και επί σειρά ετών κάτοικος Αθηνών.
Κατά τις πρόσφατες διαδηλώσεις δρόμου που έλαβαν χώρα το τελευταίο χρονικό διάστημα στην Αθήνα, ιδίως για διαμαρτυρία κατά της τυραννικής συμπεριφοράς που ασκήθηκε εις βάρος των νέων του παρόντος κτήματος, προέκυψε ότι το λεγόμενο «Εθνικό Πανσπουδαστικό Κίνημα», το οποίο, με ανώνυμες ή συγκεκαλυμμένες προσκλήσεις, παρασύρει πολυάριθμους φοιτητές γενικώς να λαμβάνουν μέρος σε τέτοιες διαδηλώσεις, μεταξύ των οποίων και αρκετοί Δωδεκανήσιοι, είναι ενεργό και στο παρόν Κτήμα.
Ωστόσο, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο ακριβής αριθμός των Δωδεκανήσιων φοιτητών που συμμετείχαν ή ενδέχεται να συμμετείχαν στις εν λόγω εκδηλώσεις στο παρόν Κτήμα δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβωθεί, τόσο λόγω του περιορισμένου αριθμού προσώπων που μέχρι στιγμής προσήλθαν να παράσχουν πληροφορίες χωρίς να έχουν προηγηθεί καταγγελίες ή συλλήψεις από τις προκλητικές αρχές, όσο και επειδή σε κάθε περίπτωση αποδείχθηκε δύσκολη η ακριβής ταυτοποίηση των αντιφασιστικών στοιχείων.
«Κατά τους τελευταίους μήνες, εν τω μεταξύ, διαπιστώθηκε ότι συμμετείχαν οι ακόλουθοι:»
ΚΑΛΥΜΝΟΣ (CALINO)
- Σβίνος Μιχάλης, φοιτητήςΝομικής
- Τσουγκράνης Ίωνας του Μιχαήλ, φοιτητής Ιατρικής
- Μαράκας Μιχάλης, φοιτητής Ιατρικής
- Μαράκας Ιωάννης, ταπητουργός
- Μαιλλής Σακελλάριος του Εμμανουήλ, φοιτητής Νομικής
- Φραντζής Γεώργιος, φοιτητής Νομικής (προκάλεσε επεισόδια κατά του Βασιλικού Ιταλικού Ινστιτούτου Αθηνών, κατά τη διάρκεια της γνωστής διάλεξης του καθηγητή Φασόλι)
- Τσουγκράνης Αντώνιος, μη επαρκώς προσδιορισμένος
- Μιχαηλίδης Ιωάννης, γιατρός, συνελήφθη κατά τη διάρκεια αντιιταλικής διαδήλωσης
- ΚαραπιπέρηςΝικόλαος, άνεργος
- Χατζησταβρής Γεώργιος, υιός Αμερικανίδας (ο τελευταίος διατηρούσε βίαιο αντιιταλικό λόγο στην Πάτρα)
- και άλλοι που περιλαμβάνονται στον πολιτικό φάκελο.
ΚΩΣ (COO)
- ΑνδρεωτάκηςΧριστόφορος
- Χατζηνικόλαος Αντώνιος, φοιτητής Φαρμακευτικής
- Νικολαΐδης Αντώνιος, ανθυπολοχαγός Πεζικού, καθώς και άλλος που φέρει πολιτικό φάκελο
ΣΥΜΗ (SIMI)
- ΚλαδάκηςΜάρκος, ανθυπολοχαγός Πεζικού
- ΠετρίδηςΑγαπητός, φαρμακοποιός
- Κυπρέος Κωνσταντίνος, αγνώστων στοιχείων, φοιτητής Νομικής
- Κασσώτης Ιωάννης
ΡΟΔΟΣ (RODI)
- Κεφαλάκης Μιχάλης, δικηγόρος, συνελήφθη μετά από αντιιταλική διαδήλωση
- Παπανικολάου Μιχάλης, εκ Μεσσαναγρού, έμπορος, καθώς και άλλος του οποίου το όνομα διαφεύγει
ΚΑΡΠΑΘΟΣ – ΣΚΑΡΠΑΝΤΟ (SCARPANTO)
- Μοσχούλης Ιωάννης, άνεργος
- Σκευόφυλακας Παύλοςτου Γεωργίου
- ΠαπαμανώληςΜιλτιάδης, έμπορος
- Παπαμανώλης Μιχάλης, πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας, με ολόκληρο το συμβούλιο του σωματείου
- Παπαδόπουλος Μηνάς και Παπαδόπουλος Άννιβας, αμφότεροι με πολιτικό φάκελο
- Φράγκος Αναστάσιος, φοιτητής Νομικής
ΚΑΣΟΣ (CASO)
- Έμιρης Ηλίας του Ιωάννη, φοιτητής Ιατρικής
www.rodiaki.gr
27.12.2025
Καρπαθιακά Νέα
