Μετά την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα αποκαταστάθηκε η συγκοινωνία των νησιών μας με τον Πειραιά και άρχισαν να έρχονται εφημερίδες και περιοδικά. Μεταξύ αυτών ήταν το μηνιαίο περιοδικό ΠΑΜΕΝ, που δημοσίευε φανταστικές ιστορίες που είχαν σχέση με την ζούγκλα, και ήταν δημοφιλές μεταξύ των νέων.
Απ’ εκεί πήρα τις πρώτες μου γνώσεις για την ζούγκλα, αλλά πέρασε μια δεκαετία μέχρι να γνωρίσω την πραγματική ζούγκλα, όταν υπηρετούσα με τον αμερικανικό στρατό στο Panama Canal Zone που βρισκόταν υπό αμερικανική κυριαρχία.
Οι πιο γνωστές ζούγκλες ήταν του Κογκό, της Βραζιλία, της Ινδοκίνας και της Ινδονησίας και κανείς δεν θα περίμενε ότι θα είχαν κάποια σχέση με το Παναμά, μια στενή λωρίδα γης στην κεντρική Αμερική. Όμως, στο ανατολικό τμήμα αυτής της λωρίδας, στα σύνορα του Παναμά με την Κολομβία, στην περιοχή Darien, βρίσκεται η πιο πυκνή ζούγκλα στον κόσμο.
Jungle Training Center
Γι αυτό οι Αμερικάνοι δημιούργησαν στο Fort Sherman του Panama Canal Zone την στρατιωτική σχολή Jungle Operations Training Center, όπου εκπαιδεύονταν Αμερικανοί στρατιώτες στην τέχνη του πολέμου σε τροπικό περιβάλλον. Κάθε τρεις εβδομάδες ερχόντουσαν γύρω στους 200 στρατιώτες για εκπαίδευση. Σ’ αυτή την σχολή υπηρέτησα έξη μήνες. Εκτός της στρατιωτικής, η εκπαίδευση περιελάβανε και τρόπους επιβίωσης μέσα στο αφιλόξενο περιβάλλον της ζούγκλας, χωρίς καμμιά βοήθεια. Σ’ αυτή την εκπαίδευση υποβάλλονταν και αυτοί που προορίζονταν να γίνουν αστροναύτες. Σε περίπτωση που, από κάποιο λάθος, ο πύραυλος που τους μετέφερε έπεφτε μέσα στην ζούγκλα, έπρεπε να γνωρίζουν πώς μπορούσαν να επιβιώσουν.
Για να επιβιώσεις στη ζούγκλα, πρέπει να γνωρίζεις την χλωρίδα και την πανίδα. Εντυπωσιακά σε μέγεθος δέντρα δεν αφήνουν τις ακτίνες του ήλιου να περάσουν το φύλλωμα του θόλου τους, από τον οποίον κρέμονταν αρκετού πάχους αναρριχητικά φυτά μήκους έως και 20 μέτρα. Μεταξύ των πανύψηλων δέντρων υπήρχαν άλλα πιο μικρά και κάτω απ’ αυτά φύτρωναν πυκνοί θάμνοι, που για να ανοίξεις διάδρομο να περάσεις έπρεπε να τους κόψεις με το machete (ατσαλένια μαχαίρια που η κάμα τους ζύγιζε μέχρι δυο κιλά και έπρεπε να τα ανεβοκατεβάζεις με δύναμη κόβοντας τους θάμνους).
Φυτική βλάστηση
Σε μια διαδρομή μέσα από την ζούγκλα, αντίκρυσα τα υπολείμματα της βάσης του κορμού ενός δέντρου και υπολόγισα ότι η διάμετρος στη βάση του θα έφτανε τα 20 μέτρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίαζε το lignun vitae ή guayacan (σιδηρόδεντρο), με ειδικό βάρος 1,26, που βουλιάζει μέσα στο νερό. Όσο χοντρό καρφί και αν χρησιμοποιήσεις, μόλις περάσεις τον φλοιό του δέντρου το καρφί λυγίζει. Μόνο με τρυπάνι μπορείς να ανοίξεις τρύπα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίαζε ένα είδος φυτού που μόλις το άγγιζες έκλεινε τα φύλλα του. Υπήρχε και ένα άλλο ανθοφόρο φυτό, που μόλις κάποιο έντομο έμπαινε μέσα στο άνθος του αυτό έκλεινε. Υπήρχε η άποψη ότι επρόκειτο για σαρκοφάγο φυτό!
Λόγω των τροπικών βροχών και της διαμόρφωσης του εδάφους υπήρχαν αρκετοί μικροί καταρράκτες, έλη και ποτάμια. Τα ποτάμια είχαν μεγάλο βάθος αλλά μικρό πλάτος, γύρω στα 10-15 μέτρα, εκτός από το ποταμό Chagres που το πλάτος του φτάνει τα 100 μέτρα. Έπρεπε να είσαι ιδιαίτερα προσεκτικός όταν περνούσες κοντά ή μέσα από τα έλη, το γρασίδι (elephant grass) ξεπερνούσε τα δυο μέτρα και ξαφνικά μπορούσες να πέσεις μέσα σε μαλακό έδαφος (quick sand) και η λάσπη να φθάσει μέχρι το λαιμό σου.
Διάβαση ποταμιών
Για να περάσουν οι στρατιώτες από την μια στην άλλη όχθη των πιο στενών ποταμιών ένας στρατιώτης κολυμπώντας μετέφερε την άκρη δυο σχοινιών στην απέναντι όχθη. Στον κορμό δυο δέντρων που βρίσκονταν το ένα απέναντι στο άλλο κοντά στις δυο όχθες του ποταμού, έδεναν το ένα σχοινί (τεντωμένο) ένα μέτρο πάνω από το έδαφος, και δυο μέτρα πιο ψηλά έδεναν το δεύτερο σχοινί. Κρατούσες με τα χέρια σου το δεύτερο σχοινί, πατούσες στο πρώτο και περπατώντας με το πλάι περνούσες στην αντίπερα όχθη.
Για να περάσεις ένα μεγάλο ποτάμι, όπως το Chagres, χρησιμοποιούσες το στρατιωτικό σου αδιάβροχο (poncho). Το άπλωνες στο έδαφος, έδενες με σπάγκο την κουκούλα του για να μη περνάει το νερό και σχημάτιζες μια τετράγωνη πλαστική κουβέρτα. Την γέμιζες με μικρά κλαδιά και φύλλα, μεταξύ των οποίων τοποθετούσες το όπλο, τα ρούχα σου και άλλα εφόδια. Περνούσες ένα γερό σπάγκο μέσα από τις μεταλλικές κυκλικές τρύπες του poncho που υπήρχαν στην περιφέρεια του, μέχρι να κλείσει και να σχηματίσει μια σχεδία την οποία έριχνες στο ποτάμι και κολυμπώντας την έσπρωχνες σιγά σιγά μέχρι να φτάσεις στην απέναντι όχθη.
Με πυξίδα
Λόγω της πυκνής βλάστησης χρειαζόσουν πυξίδα για να κυκλοφορείς στην ζούγκλα, αφού ακόμη και την ημέρα ήταν εύκολο να αποπροσανατολιστείς και να χαθείς. Όταν χαθείς, κατηφορίζεις μέχρι να φθάσεις στην όχθη κάποιου ποταμού και ακολουθείς την ροή του μέχρι την εκβολή του ή μέχρι να συναντήσεις κάποιο γεφύρι πάνω από το οποίο περνά δρόμος.
Με την βοήθεια ενός σχοινιού κατέβαινες απότομους κρημνούς. Στην κορυφή του κρημνού, στον κορμό ενός δέντρου, έδενες την μια άκρη του σχοινιού. Το υπόλοιπο σχοινί το περνούσες μέσα από τα σκέλη σου, το γύριζες πίσω από την πλάτη σου μπροστά στο στήθος σου κρατώντας το με το δεξί σου χέρι. Με το αριστερό χέρι κρατούσες το σχοινί που κατέβαινε για να ισορροπείς. Λίγο-λίγο λάσκαρες το σχοινί που κρατούσες με το δεξιό χέρι και σιγά-σιγά κατέβαινες.
Ζώα
Στη ζούγκλα του Παναμά, δεν συναντάς υπερμεγέθη φυτοφάγα και, κατ’ ακολουθίαν, σαρκοφάγα ζώα. Υπάρχει ποικιλία φιδιών, όπως ο boa που φθάνει τα πέντε μέτρα. Για να συλλάβεις τον boa χρησιμοποιείς ενάμιση μέτρο ξύλο, από τον κορμό ίσιου λεπτού δέντρου, που τελειώνει σε διχάλα σχήματος V, την οποία κόβεις στα πέντε εκατοστά του μέτρου. Πλησιάζεις τον boa από πίσω και προσπαθείς να τον ακινητοποιήσεις βάζοντας και πιέζοντας τον τράχηλο του μέσα στην διχάλα. Ο boa δεν δαγκώνει, αλλά προσπαθεί να περισφίξει το θύμα του. Τον κρατάς από το λαιμό, και, μόλις τον σφίξεις λίγο, παραλύει.
Coral snake
Υπήρχαν και δηλητηριώδη φίδια με πιο επικίνδυνο το coral snake, μήκους γύρω στα 40 εκατοστά, που το δηλητήριό του προσβάλλει το νευρικό σύστημα και το θύμα πεθαίνει σε δευτερόλεπτα. Υπήρχε όμως μεγάλη ζήτηση για ιατροφαρμακευτικούς λόγους, η τιμή του έφτανε στα 300 δολάρια, όταν με 10 δολάρια αγόραζες μια χρυσή λίρα. Μπορούσες να το πιάσεις με το χέρι σου, αλλά έπρεπε να προσέχεις. Το coral snake έχει πάρα πολύ μικρό στόμα και μόνο στο χείλος της μύτης σου ή στην μεμβράνη μεταξύ των δακτύλων του χεριού σου μπορεί να σε δαγκώσει.
Η iguana είναι σαύρα μήκους ενός μέτρου, της οποίας το μισό μήκος καταλαμβάνει η ουρά της και πρέπει να αποφεύγεις να την πλησιάσεις από τα πλάγια. Με απότομη κίνηση της ουράς της μπορεί να σου σπάσει ακόμη και την κνήμη σου. Στην ζούγκλα υπάρχουν πολλών ειδών μαϊμούδες, που ζουν μέσα στο φύλλωμα του θόλου των δέντρων και σπάνια κατεβαίνουν στο έδαφος. Το σώμα των πιο μεγάλων φτάνει το μισό μέτρο και άλλο τόσο η ουρά τους.
Στα ποτάμια ζουν αρκετά ψάρια. Τα πιο μεγάλα βρίσκονται στον ποταμό Chagres. Στην θάλασσα, ένα γύρω από τον Παναμά, αφθονούσαν πολλών ειδών ψάρια. Στην γλώσσα των ιθαγενών Παναμάς σημαίνει η θάλασσα με τα ψάρια. Στα ελώδη και αβαθή νερά ζουν χελώνες και, στην περίοδο της ξηρασίας (Ιανουάριο-Μάρτιο), πολλά καβούρια που φτιάχνουν τις φωλιές μέσα στο χώμα, βγαίνουν και κυκλοφορούν στην επιφάνεια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλούσαν οι φωτολαμπίδες, που το φως που εκπέμπουν είναι τόσο δυνατό, που νομίζεις πως προέρχεται από μικρό ηλεκτρικό φακό. Το μεγαλύτερο σαρκοφάγο ζώο είναι ο αγριόγατος, που το μήκος του φτάνει το ένα μέτρο και αποφεύγει τους ανθρώπους.
Κώνωπας ο ανωφελής
Το πιο επικίνδυνο ζώο για τον άνθρωπο είναι ο κώνωπας ο ανωφελής, που αν σε δαγκώσει και δεν έχεις εμβολιαστεί, πεθαίνεις από malaria (τροπικό πυρετό). Οι Γάλλοι, που πρώτοι ανέλαβαν την διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά, απέτυχαν επειδή οι εργάτες πέθαιναν από malaria. Αντίθετα οι Αμερικάνοι, προτού αρχίσουν την διάνοιξη της διώρυγας φρόντισαν να εξαλείψουν τα αίτια που την προκαλούσαν. Υπό την διεύθυνση του William Crawford Gorgas (Chief Sanitary Officer to the Isthmian Commission) φρόντισαν για την αποξήρανση των ελών όπου ζούσε ο κώνωπας ο ανωφελής και την εξεύρεση εμβολίου εναντίον της malaria. Αργότερα στην Panama Canal Zone ιδρύθηκε το νοσοκομείο Gorgas hospital που πρωτοπορούσε στην καταπολέμηση των τροπικών ασθενειών.
Κατοικία
Για να επιζήσεις στην ζούγκλα, ακόμα και για μερικές μέρες, πρέπει να φτιάξεις μια καλύβα να προστατευθείς από το νερό της βροχής, την υγρασία, τα φίδια και τα άλλα ερπετά που κυκλοφορούσαν πάνω στη γη και να κρατάς το σώμα σου στεγνό και καθαρό. Η καλύβα φτιάχνεται από λεπτούς κορμούς ή κλάδους δέντρου διαμέτρου 5-15 εκατοστών, ανάλογα με την χρήση τους. Το δάπεδο είναι οριζόντιο και απέχει ένα μέτρο από το έδαφος, η δε οροφή είναι επικλινής από δυο μέχρι τρία μέτρα πιο ψηλά. Για σκεπή στρώνεις φύλλα μπανάνας και palm trees πάνω σε λεπτούς κορμούς δέντρων. Για στρώμα τοποθετείς θάμνους και φύλλα δέντρων πάνω στο ανυψωμένο δάπεδο. Ο χώρος κάτω από το δάπεδο χρησιμοποιείται για μαγειρείο και αποθήκη.
Διατροφή
Η εύρεση τροφής είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζεις στην ζούγκλα. Παρά τη τροπική βλάστηση οι φυτικές τροφές είναι ελάχιστες. Αφθονούν οι κοκοφοίνικες (coconut palm trees), των οποίων ο καρπός (ινδική καρύδα) είναι πλούσιος σε φυτικό λίπος και όταν κοπεί προτού ωριμάσει το υγρό που περιέχει είναι άριστο αναψυκτικό. Σε περιοχές, που κάποτε ζούσαν άνθρωποι, βρίσκεις μπανανιές και mango trees και μέσα στην ζούγκλα υπάρχουν ρίζες ορισμένων φυτών που μπορείς να καταναλώσεις. Υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία ζωικών τροφών, όπως φίδια (κυρίως boa), iguana, μαϊμούδες και χελώνες. Η πιο εύγεστη τροφή είναι τα καβούρια που στην εποχή τους κυκλοφορούν κατά κοπάδια και πιάνονται εύκολα. Αν διαθέτεις αγκίστρι και σπάγκο, μπορείς να πιάνεις και ψάρια μέσα από τα ποτάμια. Χρειάζεται προσοχή στο πόσιμο νερό, πρέπει να αποφεύγεις τα στάσιμα νερά τα οποία, λόγω του τροπικού κλίματος, περιέχουν επιβλαβή μικρόβια.
Προτιμάς το νερό που βγαίνει από πηγή ή τρέχει πάνω από βράχο που, όπως περνά μέσα από τα φύκια που το ίδιο σχηματίζει, φιλτράρεται. Επειδή ιδρώνεις πολύ και συνέχεια διψάς πρέπει να οικονομάς το νερό γιατί δεν ξέρεις πότε θα βρεις υγιεινό νερό για να γεμίσεις το παγούρι σου. Κάθε φορά που διψάς πίνεις μόνο μια γουλιά νερό, και όταν βρεις το κατάλληλο νερό, πίνεις όσο νερό θέλεις και ξαναγεμίζεις το παγούρι σου.
In the jungle of Panama
By Manolis Cassotis
After the Incorporation of the Dodecanese into Greece, the communication between our islands and Piraeus was restored and newspapers and magazines began to arrive. Among them was the monthly magazine PAMEN, which published fictional stories related to the jungle, and was popular among young people. That is where I got my first knowledge of the jungle, but it was a decade later when I got to know the real jungle, while I was serving with the American army in the Panama Canal Zone, which was under American rule.
The most famous jungles were those of Congo, Brazil, Indochina, and Indonesia, and no one would expect them to have anything to do with Panama, a narrow strip of land in Central America. However, in the eastern part of this strip on the Panama-Colombia border, in the Darien region, lies the densest jungle in the world.
Jungle Training Center
That is why the Americans created the Jungle Operations Training Center military school at Fort Sherman in the Panama Canal Zone, where American soldiers were trained in the art of war in a tropical environment. Every three weeks, around 200 soldiers came for training. I served in this school for six months. In addition to the military, the training also included ways of surviving in the inhospitable environment of the jungle, without any help. Those who were destined to become astronauts were also subjected to this training. If, by some mistake, the rocket carrying them fell into the jungle, they had to know how they could survive.
To survive in the jungle, you need to know the flora and fauna. Impressively large trees do not let the sun’s rays pass through the foliage of their canopy, from which thick climbing plants up to 20 meters long hung. Among the towering trees there were other smaller ones, and under them grew dense bushes, which to open a passage to pass through, you had to cut them with a machete (steel knives whose blades weighed up to two kilograms and you had to move them up and down with force, cutting the bushes).
Plant vegetation
On a journey through the jungle, I came across the remains of the base of a tree trunk and estimated that its diameter at the base would have reached 20 meters. Of particular interest was the lignun vitae or guayacan (ironwood), with gravity of 1.26, which sinks in water. No matter how thick a nail you use, as soon as it penetrates the bark of the tree, the nail bends. You can only open a hole with a drill.
Of particular interest was a type of plant that closed its leaves as soon as you touched it. There was also another flowering plant that closed its flower as soon as an insect entered it. There was an opinion that it was a carnivorous plant!
Due to the tropical rains and the topography of the land, there were several small waterfalls, swamps and rivers. The rivers were deep but narrow, around 10-15 meters wide, except for the Chagres River, which is 100 meters wide. You had to be especially careful when passing near or through the swamps, the grass (elephant grass) was over two meters high and suddenly you could fall into quicksand and the mud would reach your neck.
River’s crossing
For soldiers to cross from one bank to the other of the narrowest rivers, a soldier would swim and carry the ends of two ropes to the opposite bank. To the trunks of two trees that were opposite each other near the two banks of the river, they would tie one rope (stretched) one meter above the ground, and two meters higher they would tie the second rope. You would hold the second rope with your hands, step on the first and, walking sideways, cross to the opposite bank.
To cross a large river, like the Chagres, you used your military raincoat (poncho). You spread it on the ground, tied the hood with string to keep the water out, and formed a square plastic blanket. You filled it with small branches and leaves, between which you placed your weapon, your clothes, and other supplies. You passed a strong string through the circular metal holes in the poncho that were around its circumference, until it closed and formed a raft that you threw into the river and, swimming, slowly pushed it until you reached the opposite bank.
With compass
Due to the dense vegetation, you needed a compass to navigate the jungle, since even during the day it was easy to get disoriented and lost. When you get lost, you descended until you reached the bank of a river and followed its flow until you got to its mouth or until you came across a bridge over which a road passed.
With the help of a rope, you descend steep cliffs. At the top of the cliff, to the trunk of a tree, you tied one end of the rope. You passed the rest of the rope through your legs, turned it behind your back in front of your chest, holding it with your right hand. With your left hand, you hold the descending rope to balance yourself. Little by little, you loosened the rope that you hold with your right hand and slowly descended.
Animals
In the jungle of Panama, you do not encounter oversized herbivores and, consequently, carnivores. There are a variety of snakes, such as the boa which can reach five meters. To capture a boa, you use a one-and-a-half-meter piece of wood, from the trunk of a straight, thin tree, which ends in a V-shaped fork, which you cut at five centimeters of the meter. You approach the boa from behind and try to immobilize it by putting and pressing its neck into the fork. The boa does not bite, but it tries to strangle its victims. You hold it by the neck, and as soon as you squeeze it a little, it paralyzes.
Coral snake
There were also poisonous snakes, the most dangerous being the coral snake, about forty centimeters long, whose poison attacks the nervous system, and the victim dies in seconds. However, there was a great demand for medical reasons, its price reached three hundred dollars, when ten dollars bought a gold pound. You could catch it with your hand, but you had to be careful. The coral snake has a small mouth and can only bite you on the edge of your nose or on the membrane between the fingers of your hand.
The iguana is a one-meter-long lizard, half of which is taken up by its tail, and you should avoid approaching it from the sides. With a sudden movement of its tail, it can even break your shin. In the jungle, there are many species of monkeys, which live in the branches of trees and rarely come down to the ground. The body of the largest reaches half a meter and their tail is even longer.
There are many fish in the rivers. The largest are found in the Chagres River. In the sea, around Panama, many species of fish abound. In the language of the natives, Panama means the sea of fish. Turtles live in the marshy and shallow waters, and during the dry season (January-March), many crabs that build their nests in the soil come out and move around on the surface. Of particular interest were the glowworms, whose light is so strong that you think it comes from a small flashlight. The largest carnivorous animal is the wildcat, which reaches one meter in length and avoids people.
The useless mosquito
The most dangerous animal for humans is the anopheles mosquito, which if you are bitten and you are not vaccinated, you die of malaria (tropical fever). The French, who were the first to undertake the opening of the Panama Canal, failed because the workers were dying of malaria. On the contrary, the Americans, before starting the opening of the canal, took care to eliminate the causes that caused it. Under the direction of William Crawford Gorgas (Chief Sanitary Officer to the Isthmian Commission), they took care of draining the swamps where the anopheles mosquito lived and finding a vaccine against malaria. Later, the Gorgas hospital was founded in the Panama Canal Zone, which pioneered the fight against tropical diseases.
Residence
To survive in the jungle, even for a few days, you need to build a hut to protect yourself from rainwater, humidity, snakes, and other reptiles that roam the land and to keep your body dry and clean. The hut is made of thin tree trunks or branches 5-15 centimeters in diameter, depending on their use. The floor is horizontal and is one meter off the ground, and the roof is inclined two to three meters higher. For a roof, you spread banana and palm tree leaves on thin tree trunks. For a mattress, you place bushes, and tree leaves on the raised floor. The space under the floor is used for kitchen and storage.
Diet
Finding food is the biggest problem you face in the jungle. Despite the tropical vegetation, plant foods are scarce. Coconut palm trees are abundant, whose fruit (coconut) is rich in vegetable fat and when cut before it ripens, the liquid it contains is an excellent refreshment. In areas where people once lived, you find banana and mango trees and, in the jungle, there are roots of certain plants that you can eat. There is a greater variety of animal foods, such as snakes (mainly boas), iguanas, monkeys, and turtles. The most delicious food is crabs, which, in their season, move in flocks and are easy to catch. If you have a hook and line, you can also catch fish from the rivers.
You need to be careful with your drinking water, you should avoid stagnant water which, due to the tropical climate, contains harmful microbes. You prefer water that comes from a spring or runs over a rock which, as it passes through the algae that it forms, is filtered. Because you sweat a lot and are constantly thirsty, you must save water because you don’t know when you will find healthy water to fill your water canteen. Every time you are thirsty, you drink only a sip of water, and when you find the right water, you drink as much water as you want and refill your water canteen.
