Η προεργασία για την ασύρματη τηλεπικοινωνία άρχισε τον 19ο αιώνα, αλλά πέρασε μισός αιώνας μέχρι να τελειοποιηθεί και να φτάσουμε στους ραδιοσταθμούς και στα ραδιόφωνα. Μόλις στην δεκαετία του 1920 και στις πιο αναπτυγμένες χώρες, άρχισαν να δημιουργούνται μεγάλης εμβέλειας ραδιοσταθμοί. Στην Βαλκανική χερσόνησο, η πρώτη προσπάθεια άρχισε στην Θεσσαλονίκη, και τελικά το 1938 δημιουργήθηκε ο Ραδιοσταθμός Αθηνών.
γράφει ο Μανώλης Κασσώτης
Παράλληλα με την δημιουργία ραδιοσταθμών επεκτάθηκε και η διάδοση των ραδιοφώνων, ιδιαίτερα στις περιοχές που υπήρχε ηλεκτροδότηση. Πιο δύσκολη ήταν η λειτουργία ραδιοφώνων σε περιοχές που δεν υπήρχε ηλεκτροδότηση και χρησιμοποιούσαν υγρές μπαταρίες με βιτριόλι (sulfuric acid), όπως των αυτοκινήτων, που κατά διαστήματα έπρεπε να επαναφορτίζονται σε κέντρα επαναφορτισμού.
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1930 οι Ιταλοί έφεραν το πρώτο ραδιόφωνο στην Κάρπαθο, που λειτουργούσε με μπαταρία αυτοκινήτων, που επαναφορτιζόταν κατά διαστήματα. Στο διάστημα του πολέμου οι ανώτεροι Ιταλοί αξιωματικοί συγκεντρώνονταν στο Διοικητήριο για να ακούσουν απ’ αυτό το ραδιόφωνα τα νέα για την εξέλιξη του πολέμου. Οι Ιταλοί είχαν και άλλο ραδιόφωνο στο αεροδρόμιο στον Αφιάρτη, που λειτουργούσε με ηλεκτρική ενέργεια που τους παρείχε το Γερμανικό κέντρο πληροφοριών που βρισκόταν στον Κάστελλο. Οι Ιταλοί που υπηρετούσαν στο ύψωμα της Αγίας Κυριακής δεν διέθεταν ραδιόφωνο, αλλά άκουγαν τα νέα από το ραδιόφωνο των Γερμανών που υπηρετούσαν στο ραντάρ που υπήρχε στο ίδιο ύψωμα. Οι Γερμανοί είχαν ηλεκτρογεννήτριες, που μεταξύ των άλλων τροφοδοτούσαν και τα ραδιόφωνα.
Στις 17 Οκτωβρίου 1944 έφτασαν στην Κάρπαθο οι Άγγλοι, οι οποίοι εγκατέστησαν ηλεκτρογεννήτρια με την οποία τροφοδοτούσαν το Διοικητήριο και τις άλλες υπηρεσίες και τα ραδιόφωνα που διέθεταν. Για την ενημέρωση των Καρπαθίων για τις εξελίξεις του πολέμου εξέδιδαν ενημερωτικό δελτίο.
Στις 30 Μαρτίου 1947 που η Ελλάδα ανάλαβε την διοίκηση της Δωδεκανήσου, η χώρα σπαρασσόταν από τον Εμφύλιο, οι Καρπάθιοι ανησυχούσαν, αλλά στην Κάρπαθο δεν λειτουργούσαν ραδιόφωνα λόγω έλλειψης ηλεκτροδότησης των σπιτιών και κυρίως των καφενείων. Το πρόβλημα έλυσε ο Λάζαρος Κοσμάς, που τοποθέτησε δικής του έμπνευσης ανεμογεννήτρια στο προαύλιο του καφενείου του, γνωστή ως «ο μύλος του Λαζάρου», που ηλεκτροδοτούσε μπαταρία αυτοκινήτου με την οποία δούλευε το ραδιόφωνο του καφενείου. Επιπρόσθετα τοποθέτησε μεγάφωνο για τους θαμώνες στο προαύλιο. Θυμάμαι που, επειδή στους μαθητές δεν επιτρεπόταν η είσοδος στα καφενεία, στεκόμασταν στο δρόμο μπροστά στο προαύλιο, για να ακούμε τα νέα.
Λίγο αργότερα και ο Φραγκιός Χιωτάκης έβαλε ραδιόφωνο στο Καφενείο του που βρισκόταν εκεί που σήμερα είναι το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Λειτουργούσε με μπαταρία αυτοκινήτου που επαναφόρτιζε κάποιος οδηγός αυτοκινήτου. Ήταν καλοκαίρι του 1949 και διεξαγόταν το πρώτο Μεσογειακό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα και η Εθνική Ελλάδος αγωνιζόταν με αντιμέτωπο την φαβορί Εθνική Ιταλίας που αναδείχθηκε και πρωταθλήτρια. Οι νεολαίοι της εποχής μαζευτήκαμε μπροστά στο καφενείο για να ακούσουμε τον αγώνα και έκλεισε ο δρόμος που περνούσε μπροστά από το καφενείο. Αν και χάσαμε, μείναμε ικανοποιημένοι επειδή η Εθνική μας αγωνίστηκε ικανοποιητικά και έχασε μόνο με 3-2, έναντι της αήττητης Εθνικής Ιταλίας.
Την ίδια εποχή ο Μιχάλης Ορφανός έστειλε από την Αμερική στον αδελφό του Ηλία μια ανεμογεννήτρια και ένα ραδιόφωνο. Ο Ηλίας Ορφανός τοποθέτησε την ανεμογεννήτρια στην ταράτσα του διώροφου σπιτιού του κοντά στα Διοικητήρια και ηλεκτροδότησε το σπίτι του για φωτισμό και την λειτουργία του ραδιοφώνου. Όταν ρωτούσαν κάποιο που διέδιδε δικής τους φαντασίας «νέα», που τα έμαθε; Αυτός απαντούσε: «Το είπε του Ορφανού το ραδιόφωνο!».
Στο μεταξύ, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, άρχισαν να πληθαίνουν τα ραδιόφωνα στην Κάρπαθο επειδή ηλεκτροδοτήθηκαν τα Πηγάδια και στα πιο απομακρυσμένα χωριά άρχισαν να φθάνουν ραδιόφωνα με στεγνές μπαταρίες μεγάλης ηλεκτρικής αποθηκευτικής δυνατότητας. Σε ένα απ’ αυτά τα χωριά κάθε πρωί, όταν η κυρά Σοφία άρχισε να κάνει τις δουλειές του σπιτιού της, έβαζε το ραδιόφωνο να παίζει μουσική και τραγούδια. Μια μέρα η μάνα της δεν το βάσταξε και της λέει: «Καλά, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη δουλειά να κάνουν και από το πρωί τραγουδούν και διασκεδάζουν;».
Η κυρά Κατερίνα έμενε μόνη στην Κάρπαθο και για να περνά την ώρα της, όταν δεν είχε τι να κάνει ή να τα λέει με τις γειτόνισσες και τις φιλενάδες της, έβαζε ένα ραδιοφωνάκι που είχε για να ακούει μουσική και τραγούδια και τα νέα της ημέρας. Κάποτε αποφάσισε να έρθει στην Αμερική να μένει κοντά στην κόρη της. Αλλά επειδή γνώριζε ότι η κόρη της δούλευε στο εστιατόριο του ανδρός της, έφερε μαζί της και το ραδιοφωνάκι για να μη πλήττει στις ώρες της μοναξιάς. Όμως, όταν το έβαλε να παίξει, αυτό μιλούσε και τραγουδούσε στα Αγγλικά. Οπότε η Κατερίνα λέει στην κόρη της: «Βρε το άτιμο, ακόμη δεν ήρθαμε και έμαθε Αγγλικά!».
Μια άλλη Καρπαθιά, η κυρά Μαρίκα, αποφάσισε να έρθει στην Αμερική, όχι για να μείνει αλλά για να επισκεφθεί την κόρη της από την οποία ζήτησε να τις αγοράσει ένα ραδιόφωνο, προτού επιστρέψει στην Κάρπαθο. Πράγματι μια Κυριακή, μετά που τελείωσε η Θεία Λειτουργία, την πήρε η κόρη της στο Canal Street στα Εβραίικα στον Manhattan της Νέας Υόρκης. Σταμάτησαν σε ένα κατάστημα που μεταξύ των άλλων είχε ραδιόφωνα και ένα που έπαιξε. Και όταν η κόρη της την ρώτησε αν αυτό της άρεσε να της το αγοράσει, αυτή της απαντά: «Και ποιος θα καταλαβαίνει τα Αγγλικά του;».
Από τότε πέρασαν τα χρόνια και στα πιο απομακρυσμένα χωριά φτάσανε τα Laptop, το Internet και το Facebook, και αν κάποιος ψάχνει για ραδιόφωνο ίσως το βρει ξεχασμένο σε μια γωνιά ενός παραδοσιακού Καρπάθικου σπιτιού.
Radios are coming to Karpathos
By Manolis Cassotis
Preparatory work for wireless telecommunications began in the 19th century, but it took half a century for it to be perfected and for radio stations and radios to be available. It was not until the 1920s and in the most developed countries that long-range radio stations began to be created. In the Balkan Peninsula, the first attempt began in Thessaloniki, and finally in 1938 the Athens Radio Station was created.
Along with the creation of radio stations, the spread of radios also expanded, especially in areas where there was electricity. It was more difficult to operate radios in areas where there was no electricity and they used wet batteries with sulfuric acid, like those in cars, which periodically had to be recharged at recharging centers.
Towards the end of the 1930s, the Italians brought the first radio to Karpathos, which was powered with a car battery, recharged periodically. During the war, senior Italian officers gathered at the Administration building to listen from this radio the news about the development of the war. The Italians also had another radio at the airport in Afiarti, which operated on electricity supplied by the German information center located in Kastello. The Italians serving on the hill of Saint Sunday did not have a radio but listened to the news from the radio of the Germans serving on the radar located on the same hill. The Germans had electric generators, which, among other things, also powered the radios.
On October 17, 1944, the British arrived in Karpathos, installing an electric generator to power the Administration building and other services and their radios. They issued a bulletin to inform the Karpathians about the developments of the war.
On March 30, 1947, when Greece took over the administration of the Dodecanese, the country was torn apart by the Civil War, the Karpathians were worried, but in Karpathos, radios did not work due to the lack of electricity in homes and especially in cafes. The problem was solved by Lazaros Kosmas, who installed a wind turbine of his own design in the courtyard of his cafe, known as “Lazarus windmill”, which powered a car battery with which the cafe’s radio operated. In addition, he installed a loudspeaker for the patrons in the courtyard. I remember that, because students were not allowed to enter cafes, we would stand on the street in front of the courtyard to listen to the news.
A little later, Frank Chiotakis installed a radio in his cafe, which was located where the National Bank branch is today. It operated with a car battery that was recharged by a car driver. It was the summer of 1949, and the first Mediterranean soccer championship was being held, and the Greek National Team was competing against the favorite Italian National Team, which also emerged as the champion. The youth of the time gathered in front of the cafe to listen to the match and the road that passed in front of the cafe was closed. Although we lost, we were satisfied because our National Team competed satisfactorily and only lost 3-2, against the undefeated Italian National Team.
At the same time, Micheal Orfanos sent a wind turbine and a radio from America to his brother Elias. Elias Orfanos placed the wind turbine on the roof of his two-story house near the Administration building and supplied his house with electricity for lighting and the operation of the radio. When someone who spread this own imaginary “news” was asked where he learned it, he would answer: “Orfanos’ radio said it!”
Meanwhile, since the early 1950s, radios began to increase in Karpathos because Pigadia was electrified and radios with dry batteries with large electrical storage capacity began to arrive in the most remote villages. In one of these villages, every morning, when Mrs. Sofia began to do her housework, she would turn on the radio to play music and songs. One day her mother could not stand it anymore and said to her: “Well, these people have no other work to do, and they are singing and having fun since morning?”
Mrs. Katerina lived alone in Karpathos and to pass her time, when she had nothing to do or talk to her neighbors and girlfriends, she would turn on a radio she had to listen to music and songs and the news of the day. One day she decided to come to America to live near her daughter. But because she knew that her daughter worked in her husband’s restaurant, she brought the radio with her to pass her lonely hours. However, when she turned it on, it spoke and sang in English. So, Katerina said to her daughter: “This little but smart radio, we haven’t even arrived yet and it learned English!”
Another Karpathian woman, Mrs. Marika, decided to come to America, not to stay but to visit her daughter, whom she had asked to buy her a radio, before returning to Karpathos. Indeed, one Sunday, after the Divine Liturgy had ended, her daughter took her to the Jewish stores in Canal Street in Manhattan, New York. They stopped at a store that, among other things, had radios and one that was playing. And when her daughter asked her if she would like to buy it for her, she replied: “And who will understand its English?”
Since then, years have passed and laptops, Internet and Facebook have reached the most remote villages, and if someone is looking for a radio, he may find it forgotten in a corner of a traditional Karpathian house.
