ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΗΜΟΥ ΠΗΓΑΔΙΩΝ
Η μετεξέλιξη του τοπωνυμίου διαχρονικά
Γράφει ο Ανδρέας Ηλία Μακρής
Γνωρίζουμε ότι, στους Ελληνιστικούς χρόνους από τις τέσσερις αρχαϊκές Πολιτείες της Καρπάθου, πρωταγωνιστικό κέντρο ήταν η «Κτοίνα Ποτιδαίων» στη σημερινή θέση της πρωτεύουσας Καρπάθου. Αργότερα, στην κλασσική περίοδο (70 π.Χ), το «Ποτίδαιον» αναφέρεται πλέον από τον Αλεξανδρινό γεωγράφο Πτολεμαίο, ως «Ποσείδιον».
Στα κατοπινά Βυζαντινά χρόνια, με την πάροδο οκτώ αιώνων αρχίζει η εγκατάλειψή του «Ποσείδιον». Αιτία, οι βάρβαρες επιδρομές των Σαρακηνών Αράβων της Ισπανίας. Είναι περίοδος που η πειρατεία θαλασσοκρατεί τις απομακρυσμένες επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας λυμαίνοντας τα παράλια της. Οι πρόγονοι μας παίρνουν των ομματιών τους και καταφεύγουν στα ενδότερα του νησιού για περισσότερη ασφάλεια, αναζητώντας προστασία σε δύσβατα βουνά με θέα, μακριά τον ορίζοντα να ελέγχουν τα παραπλέοντα πλοιάρια. Τελικά εγκαταστάθηκαν στο οχυρό «Κοράκι», σημερινή θέση του Απερίου.
Εν τω μεταξύ, στις αρχές της επόμενης χιλιετίας λόγω παραφθοράς της λέξης, προέκυψε σύντμηση του τοπωνύμιου Ποσείδιον σε Ποσί. Προφανώς, χάρη ευφωνίας. Πολύ αργότερα, όταν πιά εξέλειπε ο κίνδυνος πειρατείας οι πρόγονοι μας που πλέον αυτοαποκαλούντο Απερίτες, άρχισαν τις συχνές επισκέψεις στο επίνειο τους το Ποσί ασχολούμενοι με τη δεντροφύτευση χιλιάδων ελαιόδεντρων στα χωράφια τους, δημιουργώντας μεγάλους ελαιώνες στην εύφορη πεδιάδα της «Κυράς Παναγιάς» με τις γύρω περιοχές: «Δαματρία» «Καφτσί», «Ψαλίδια», «Ζεττές», “Σταχτούρα”,« Έμπαση».
Ελλείψει όμως τρεχούμενων νερών στο Ποσί, οι νοικοκυραίοι αναγκάσθηκαν να ανοίξουν «πηγάδια» να αντλούν νερό να ποτίζουν τα ελαιόδεντρα ιδιαίτερα, τα πρώτα χρόνια της δεντροφύτευσης μέχρι να πάρουν τα πάνω τους, να αναπτυχθούν. ΄Αλλωστε, άλλη λύση δεν είχαν. Ο ποταμός της «Μύλης» και «Λάρνακα» στέρευαν το καλοκαίρι. Σε αντίθεση, στο Απέρι με τα πάμπολλα τρεχούμενα νερά η γεωργική τους ασχολία αφιερώθηκε αποκλειστικά στα υδροβόρα εσπεριδοειδή, ιδιαίτερα στα λεμονόδεντρα τα οποία λεμόνια εξάγονταν μέχρι τη Σμύρνη!
Φαίνεται λοιπόν από τα πολλά πηγάδια στο Ποσί, την καθημερινή και ποικίλη αναφορά σε αυτά προήλθε το τοπωνύμιο Πηγάδια! «Άνοιξες πηγάδι»; «Τέλειωσα το πηγάδι»! «Φέρε νερό απ’ το πηγάδι», «Σκέπασε το πηγάδι», «Ας είν’ καλά το πηγάδι» κ.ά.
Έχει όμως ιστορικό ενδιαφέρον, πως προέκυψε η οριστική μετονομασία του Δήμου Πηγαδίων πρωτεύουσας του νησιού από το 1893, σε δήμο Καρπάθου το 1953 προάγγελος της τωρινής από το 1999 «Καποδιστριακής» οντότητας, ως Δήμος Καρπάθου.
Ας το εξιστορήσουμε. Το 1949 o τότε δήμαρχος Πηγαδίων Ηλίας Γ. Μακρής (1) σε επικοινωνία με τους δημάρχους Καλύμνου: Μανώλη Καπελλά (2) και Πάτμου: Γιάννη Τράτα(3) – προπολεμικά γνωστοί του από τραπεζικές συναλλαγές με τη Banca di Roma στη Ρόδο στην οποία εργαζόταν- έκλεισαν από κοινού συνάντηση με τον Κώστα Μανιαδάκη(4) τότε υπουργό Ανοικοδομήσεως της Κυβέρνησης του Λαϊκού Κόμματος, να προωθήσουν προς επίλυση, αιτήματα των νησιών τους.
Στην κατ’ ιδίαν τότε συνάντηση με τον υπουργό αυτοσυστήθηκε, ως όφειλε: «Δήμαρχος Πηγαδίων – Καρπάθου».
Ο κ. υπουργός όμως του επεφύλαξε μάλλον ψυχρή υποδοχή. Είχαν προηγηθεί αυτού, οι δήμαρχοι με ηχηρούς τίτλους Καλύμνου και Πάτμου. «Αγεωγράφητος» προφανώς ο κ. υπουργός θεώρησε ότι, ο συνομιλών δήμαρχος εκπροσωπούσε ένα, από τους δήμους της Καρπάθου! ΄Ισως ανέμενε να συναντήσει Δήμαρχο Καρπάθου και όχι… Πηγαδίων.
Όταν μάλιστα άκουσε το αίτημα περί κατασκευής στα Πηγάδια «προσήνεμου μόλου», λόγω ανυπαρξίας κλειστού όρμου στην ευρύτερη περιοχή μας, δεδομένης και της γεωγραφικής απομόνωσης στο πάντα τρικυμιώδες Καρπάθιο πέλαγος, αντέδρασε με ειρωνικό τρόπο:
«Αγαπητέ μου δήμαρχε! Πως ήλθατε στην Αθήνα; Φαντάζομαι μέσω Πειραιώς; Τότε, θα προσέξατε ότι το λιμάνι του Πειραιά, είναι ακόμη κατεστραμμένο από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων και έχετε την απαίτηση να ενδιαφερθούμε για τα…Πηγάδια! ή όπως τα…είπατε, τέλος πάντων» προσποιούμενος τάχα, αν τα ανέφερε και…σωστά.
Το απαξιωτικό μήνυμα του Έλληνα υπουργού ελήφθη σοβαρά υπ΄όψη από το Δήμαρχο Πηγαδίων. Xρειαζόμεθα εσπευσμένα, ηχηρό τίτλο ταυτότητας, συλλογίσθηκε. Στο Ελληνικό «γκουβέρνο» οι «μικροί» πρέπει να παρακάμψουμε καθεστηκυίες νοοτροπίες, για να δίνουν οι «μεγάλοι» προσοχή στο θεσμικό βάρος του δημάρχου Καρπάθου. Μετά θα απαιτούμε επίμονα το μείζον και θα αποσπάμε ευέλικτα το έλασσον. Με ξεκάθαρο λοιπόν αρνητικό κλίμα θεωρούσε ματαιοπονία περαιτέρω εμμονή στο βασικό του αίτημα. Άλλαξε λοιπόν την ατζέντα των απαιτήσεων!
«Κύριε υπουργέ! Όπως ίσως, καταλάβατε εκπροσωπώ την πρωτεύουσα της νήσου Καρπάθου και αν ζήτησα πολλά, πάντως δεν αποχωρώ με «άδεια» χέρια. Γνωρίζω τις γενναίες χορηγίες της U.N.R.R.A(5) στο υπουργείο σας. Αιτούμαι κατόπιν αυτού 4.000 μέτρα υδροσωλήνες 2 ιντζών για επέκταση του δικτύου δημοτικής ύδρευσης».
Ο υπουργός Ανοικοδομήσεως φαίνεται εντυπωσιάσθηκε με το σθένος, την ενημέρωση και την ευελιξία του συνομιλητή, με την άμεση υποβολή εναλλακτικού αιτήματος. Έβγαλε τότε τα γυαλιά, του’ φυγε ένα συγκαταβατικό μειδίαμα και μετά βυθίσθηκε περισσότερο στην πολυθρόνα κρατώντας «φιλοσοφικά» το κεφάλι του. Μεσολάβησε κενό χρόνου. Μετά σηκώθηκε αποφασιστικά, προχώρησε στο μέρος του και του έσφιξε το χέρι με θέρμη:
«Λοιπόν δήμαρχε! Είσαι λεβεντιά. Να ερωτήσω με τι ασχολείσαι επαγγελματικά; Ο πατέρας μου ανέφερε ένα συνοπτικό βιογραφικό: «Τώρα καταλαβαίνω. Και οι τρεις(6) σας, άνθρωποι του «κερδώου Ερμή»! Πανέξυπνοι έμποροι… Λοιπόν, υπογράφω απόφαση για 3.000 μέτρα! 4.000 είναι πολλά! Θα τα ξαναπούμε άλλωστε κι’ άλλη φορά μαζί. Εδώ είμαστε. Σύμφωνοι δήμαρχε»; Κτυπώντας τον φιλικά στην πλάτη, τον κατευόδωσε σε πατρικό ενικό:
«Να πας στο καλό δήμαρχε!»
Ο δήμαρχος Πηγαδίων αποχώρησε με ανάμεικτα συναισθήματα. Πήγε για «προσήνεμο μόλο» και παίρνει… υδροσωλήνες. Απ΄την άλλη, δεν μπορούσε να μην σχολιάσει κοτζάμ υπουργό Ανοικοδομήσεως με άγνοια γεωγραφίας και των βασικών προβλημάτων νησιών, μόλις απελευθερωμένων. Από ρωμαίικη αμεσότητα όμως, «άπαικτος» επικοινωνιακά, άσσος στην οικειότητα και «χύμα» στα κομπλιμέντα.
Τέλος πάντων, «απ’ τα ολότελα, καλή κι΄ η Παναγιώταινα» σκέφθηκε ο Δήμαρχος. Με τρεις χιλιάδες μέτρα υδροσωλήνες ολοκληρώνω τη μεταφορά των νερών του «Λάι» Μενετών από το «Πλατύολο», μέχρι την «Κατσούνα» (σημερινό Νιοχώρι)
Δεν ξέχασε όμως τον «ηχηρό τίτλο ταυτότητας». Υπέβαλλε στο δημοτικό συμβούλιο επίκαιρη εισήγηση προς έγκριση, τονίζοντας τη σπουδαιότητα της μετονομασίας του δήμου Πηγαδίων, σε δήμο Καρπάθου κατά το πρότυπο της Ρόδου, Κω, Καλύμνου, Πάτμου, Σύμης κ.ά. Ενημέρωσε το Δημοτικό συμβούλιο για την άσχημη εμπειρία της πρώτης του επαφής με εκπρόσωπο της κεντρικής εξουσίας και τι πρόβλημα αντιμετώπισε ως «ικέτης» δήμαρχος Πηγαδίων (αντί της Καρπάθου), όντας μη κάτοχος πολύκροτου τίτλου.
Το Σώμα ομόφωνα και σε πανηγυρική ατμόσφαιρα ενέκρινε την εισήγηση. Δρομολογήθηκαν οι σχετικές ενέργειες, αλλά με χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες υπογράφηκε τελικά στις 16/1/ 1953 το Βασιλικό διάταγμα και με ανεξίτηλη σφραγίδα έγινε αποδεκτή και επίσημα η νέα ονομασία: Δήμος Καρπάθου.
‘Εκτοτε, τέρμα το: «Εν Πηγαδίοις Καρπάθου τη …» στα έγγραφα και ο κάθε ένοικος του Δημαρχιακού Μεγάρου φέρει τον τίτλο: Δήμαρχος Καρπάθου.
_______________________________
1.- Ηλίας Γ. Μακρής Δήμαρχος Καρπάθου (1948-1951). Προηγούμενα (1946-1948) εκλεγμένος Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και πλειοψηφείσας δημοτικός σύμβουλος της
Δημαρχιακής Παράταξης του τέως δημάρχου Γιάννη Φιλιππίδη στις εκλογές του 1946, ο οποίος έχοντας υποστεί ημιπληγία παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Σύμφωνα με τον Κώδικα Τοπικής
Αυτοδιοίκησης η αναπλήρωσή της Δημαρχίας από τον Ηλία Μακρή έγινε νομότυπα και όχι χαριστικά, από τον Έπαρχο Καρπάθου, όπως από άγνοια αφήνει να εννοηθεί ο κ. Γ. Τσαμπανάκης στα «Καρπαθιακά Νέα».
Άλλωστε και στις επόμενες δύο δημαρχιακές θητείες (1951-1954) και (1954-1959) εκλέχθηκε Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και πρώτος και σε σταυρούς προτίμησης, δημοτικός Σύμβουλος ανεξαρτήτως παρατάξεων.
Δήμαρχος με όραμα. ‘Αφησε έργα: Ηλεκτροφωτισμός Δήμου, Τετραπλασιασμός δοικητικών ορίων Δήμου. Μεταφορά των νερών «Λάι» από το «Πλατύολο», στο «Νιοχώρι». Αγορά οικοπέδου δημοτικού Σχολείου στο «Νιοχώρι», μετονομασία Δήμου Πηγαδίων, ως ανωτέρω κ.ά.
Γνωστή η μεθοδικότητα και η ακεραιότητα του. Ως έμπορος, «ιδίοις εξόδοις» συχνά ταξίδευε για επαγγελματικούς λόγους. Προωθούσε όμως λύσεις σε δημοτικά θέματα στις επισκέψεις στη Ρόδο και Αθήνα αποφεύγοντας να επιβαρύνει το φτωχό ταμείο του δήμου με εισιτήρια και τα γνωστά εκτός έδρας «φουσκωμένα» έξοδα. Για τους αμύητους, «δεύτερος» μισθός νομότυπα διεκδικούμενος. Ηθικά πάντως, όχι συμβατός.
2.- Μανώλης Καπελλάς. Δήμαρχος Καλύμνου. Μεγαλοσπογγέμπορας. Είχε τη φήμη απαιτητικού παράγοντα. Διάσημος φωνακλάς! ‘Εσπασε με την βαριά γροθιά του τα κρύσταλλα υπουργικών γραφείων!
3.- Γεώργιος Τράτας. Δήμαρχος Πάτμου. Μεγαλέμπορας με πολυσχιδή κοινωνική δράση. Άριστα δικτυωμένος με το «Γκουβέρνο» και την Εκκλησία. Η κόρη του παντρεύτηκε πολύ αργότερα το Μηνά Καμαράτο, πρωτογιό του εκ Πυλών Ηλία Καμαράτου μεγαλέμπορα Φοινικίου την περίοδο του μεσοπολέμου.
4.- Κώστας Μανιαδάκης. Ο περιώνυμος υπουργός Ασφαλείας στην προπολεμική δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά. Ως «δεσμώτης» έμεινε γνωστός για τη χρήση…ρετσινόλαδου
στους χωρίς δίκη κρατούμενους δημοκρατικούς πολίτες.
5.- U.N.R.R.A (United Nations Relief & Rehabilitation Administration). Πασίγνωστη διεθνής οργάνωση Οικονομικής βοηθείας για την ανασυγκρότηση της κατεστραμμένης μεταπολεμικά Ευρώπης.
6.- Ο υπουργός υπονοούσε τους εμπόρους-δημάρχους Καλύμνου – Πάτμου και Καρπάθου.
