Συνέντευξη στη Βιργινία Αυγερινού στο fractalart.gr //
Φιλοξενούμε τον συγγραφέα Μηνά Παπαγεωργίου με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του έργου από τις Εκδόσεις iWrite, με τίτλο Η Ανάρμοστος Κατάχρησις και υπότιτλο “Οι διαμάχες για τα αρχαία ελληνικά ονόματα, από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες έως την Επανάσταση του 1821 και από τα χρόνια του Διαφωτισμού μέχρι σήμερα.”
Πρόκειται για μια μοναδική ιστορική μελέτη για τη δυναμική επανεμφάνιση της αρχαίας ονοματοδοσίας, από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας.
Ο Μηνάς Παπαγεωργίου είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) και υπ. επικοινωνίας του Πρότυπου Ομίλου Πολιτισμού Πηγή, όντας παράλληλα διευθυντής της σειράς Lux Orbis των εκδόσεων iWrite. Την περίοδο 2010-2014 διατέλεσε αρχισυντάκτης του περιοδικού Φαινόμενα στον Ελεύθερο Τύπο. Σπούδασε Στατιστική και Δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στο Εργαστήρι Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας αντίστοιχα. Στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του συγκαταλέγονται η αναζήτηση της πολίτικης αρετής, ο μυθικισμός και ο διαχρονικός πόλεμος των ιδεών για την ελληνική ταυτότητα. Είναι συγγραφέας οκτώ βιβλίων.
Τον ευχαριστούμε θερμά.
-Αποτέλεσμα ποιας έρευνας είναι η δική σας εργασία για τη σχέση των ονομάτων με την ελληνική ιστορία και ταυτότητα;
Στο πλαίσιο των μελετών μου για την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ήρθα αντιμέτωπος με μία εκκλησιαστική εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στα 1819, στην οποία ανάμεσα στα άλλα στηλίτευε τις πρακτικές των ραγιάδων που την περίοδο εκείνη ξεκινούσαν να δίνουν μαζικά στα παιδιά τους αρχαία ελληνικά ονόματα. Το γεγονός αυτό ξετύλιξε σταδιακά ένα συναρπαστικό κουβάρι καταγεγραμμένων περιστατικών διαφόρων μεταχριστιανικών περιόδων της ιστορίας μας, μέσω του οποίου καταδεικνύεται ότι η αρχαία ονοματοδοσία βρίσκεται εδώ και αρκετούς αιώνες στο επίκεντρο ενός αθέατου πολέμου που στην ουσία του σχετίζεται άμεσα με τη διαμόρφωση της ελληνικής ταυτότητας.
-Ποια ήταν η σημασία της υιοθέτησης χριστιανικών ονομάτων από τους Έλληνες και πού οδήγησε αυτή η νέα συνθήκη;
Την πρακτικά υποχρεωτική υιοθέτηση χριστιανικών ονομάτων (ή αλλιώς ονομάτων αγίων) εκ μέρους των Ελλήνων, οφείλουμε να τη δούμε μέσα από την αντιπαγανιστική ή ανθελληνική (όσο κλισέ κι αν ακούγεται το τελευταίο) πολιτική των Βυζαντινών αυτοκρατόρων των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων. Σε συνδυασμό δηλαδή με την αντιπαγανιστική νομοθεσία που απαγόρευσε την αρχαία λατρεία, τους Ολυμπιακούς αγώνες, έκλεισε την Πλατωνική Ακαδημία στην Αθήνα και απαγόρευσε το θέατρο. Ο νηπιοβαπτισμός κατέστη ουσιαστικά υποχρεωτικός, σε διαφορετική περίπτωση οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου θα έχαναν την ιδιότητα του πολίτη της αυτοκρατορίας. Η σημασία της υιοθέτησης των χριστιανικών ονομάτων, λοιπόν, είχε πρωτίστως πολιτική και πολιτισμική σημασία. Ήταν το τελικό στάδιο του σχεδίου για την αποκοπή του ομφάλιου λώρου με την ελληνική παράδοση.
-Πώς τα γεγονότα στον Μυστρά τον 15ο αιώνα επηρέασαν την ονοματοδοσία των Ελλήνων;
Κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 15ου αιώνα, κατέφυγε στον Μυστρά ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του Βυζαντίου, ο νεοπλατωνικός Γεώργιος Γεμιστός, που άλλαξε το όνομά του σε Πλήθων (κατά πολλούς ερευνητές επρόκειτο για μία απόπειρά του να πλησιάσει το όνομα του πνευματικού του προτύπου, του Πλάτωνα). Στον Μυστρά ο Πλήθωνας συνέγραψε τους περίφημους Νόμους του, μία απόπειρα αναδιοργάνωσης της Βυζαντικής αυτοκρατορίας με πρότυπο την Πλατωνική Πολιτεία, που περιελάμβανε και μία σειρά ύμνων προς τους αρχαίους Θεούς. Παράλληλα οργάνωσε την Πληθωνική φρατρία, μια ολιγομελή εσωτερική αδελφότητα, ένας κύκλος της οποίας μυήθηκε οπωσδήποτε σε αρχαία ελληνικά τελετουργικά. Εκτός από τον Γεμιστό, μία ομάδα μαθητών του αποφάσισαν και αυτοί να υιοθετήσουν ένα αρχαίο όνομα για τους ίδιους. Η φρατρία του Μυστρά είχε τοπικό χαρακτήρα και δεν επηρέασε την πορεία της αρχαίας ονοματοδοσίας στον ελλαδικό χώρο, παρόλα αυτά αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αναλαμπής των “ελληνικών πραγμάτων”, λίγα χρόνια πριν την έκρηξη του Αναγεννησιακού Κινήματος στη Δύση, όπου και κατέφυγαν αρκετοί μαθητές του Πλήθωνα μετά τον θάνατό του στα 1452.
-Πώς οι ιδέες του Διαφωτισμού επηρέασαν τη χρήση αρχαιοελληνικών ονομάτων πριν από την Επανάσταση του 1821;
Ένας από τους βασικούς πυλώνες τόσο του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, όσο και του νεοελληνικού, υπήρξε η στροφή στον αρχαίο κόσμο ως πρότυπο κοσμοείδωλο. Στον ελλαδικό χώρο οι λόγιοι εκείνης της περιόδου αποπειράθηκαν να συνδέσουν πολιτισμικά τους ελληνικούς πληθυσμούς απευθείας με τον αρχαίο κόσμο, διεκδικώντας -ανάμεσα στα άλλα- (και στα μάτια των Δυτικών συν τοις άλλοις) μια κάποιου είδους “νομιμοποίηση” για τη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου κράτους από τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, ύστερα από δεκαοκτώ περίπου αιώνες υποδούλωσης σε ποικίλους κατακτητές. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η δυναμική επανεμφάνιση της αρχαίας ονοματοδοσίας, που αφορά τόσο στα πλοία, παραμονές του Αγώνα, όσο φυσικά και στους ανθρώπους, σε μία απόπειρα ενίσχυσης των προαναφερθέντων ιδεών και στοχεύσεων.
-Πώς εξηγείτε τη νέα τάση των Ελλήνων να ξαναγυρίζουν στα ελληνικά ονόματα;
Αποτελεί έναν συνδυασμό πολλών διαφορετικών παραγόντων. Οφείλεται στην απενοχοποίηση της επιλογής αρχαίων ονομάτων για ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού εξαιτίας της εγκόλπωσης αρχαίων ονομάτων στο χριστιανικό αγιολόγιο μετά το 1997, στη ραγδαία πτώση της σημασίας που δίνουν οι νεοέλληνες στον εκκλησιαστικό λόγο, καθώς επίσης και στην απελευθέρωση της πληροφορίας, κυρίως μέσω του διαδικτύου, που κατέστησε προσιτές άγνωστες και συνάμα “άβολες” (για τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη) πτυχές της ελληνικής ιστορίας σε πλατιά στρώματα της κοινωνίας μας.
-Πιστεύετε ότι θα κρατήσει ή είναι μια μόδα που θα παρέλθει;
Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να απαντηθεί με σιγουριά. Σίγουρα, όμως, για πάνω από έναν λόγους, θεωρώ ότι η τάση αυτή θα διατηρηθεί και ενδεχομένως να ενισχυθεί για τις επόμενες μία με δύο δεκαετίες.
-Σε ποιον βαθμό θα μπορούσε αυτή η τάση να επηρεάσει τον σημερινό ελληνικό πολιτισμό;
-Και σε αυτή την περίπτωση νομίζω είναι παρακινδυνευμένο να προβώ σε κάποια πρόβλεψη, κυρίως λόγω των χαρακτηριστικών της επαναφοράς της αρχαίας ονοματοδοσίας στην εποχή μας. Θα αρκεστώ σχολιάζοντας ότι σε θεωρητικό επίπεδο θα μπορούσε να επηρεάσει θετικότερα το σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι στη χώρα μας, κυρίως σε ότι αφορά την ιστοριογνωσία και τη συνειδητοποίηση του πολιτισμικού βάρους που κουβαλάμε ως λαός σε επίπεδο ιστορικών προτύπων και Αρετών, πάντα όμως με μία ενεργητική διάθεση γέννησης νέων ιδεών / καινοτομιών και όχι στο πλαίσιο μιας στείρας εθνικιστικού τύπου προγονολατρείας.
-Πώς αντιδρά η Εκκλησία στις σύγχρονες τάσεις επιστροφής στα αρχαία ελληνικά ονόματα;
Στο βιβλίο μου “Η Ανάρμοστος Κατάχρησις” καταγράφω όλες τις απόπειρες της Εκκλησίας της Ελλάδος να “ελέγξει” το ζήτημα της ονοματοδοσίας, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τα τέλη του 20ου, παραθέτοντας και αναλύοντας μια σειρά από σχετικές εγκυκλίους που δημοσιεύτηκαν. Μεταπολιτευτικά και αναγνωρίζοντας τις νέες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που δημιουργήθηκαν, οι ταγοί της Εκκλησίας κατάλαβαν ότι η τιθάσευση του φαινομένου της επαναφοράς των αρχαίων ονομάτων ήταν πρακτικά αδύνατη. Έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, αποφάσισε να εγκολπώσει ένα πολύ μεγάλο μέρος της αρχαίας ονοματοδοσίας, εμφανίζοντας “από το πουθενά” πλείστες βιογραφίες χριστιανών αγίων με αρχαία ελληνικά ονόματα. Ό,τι δεν μπορείς να το ελέγξεις, αποπειράσαι να το οικειοποιηθείς.
-Υπάρχει κάποιο στοιχείο ή γεγονός που σας επηρέασε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας για τα αρχαία ελληνικά ονόματα και τη χρήση τους;
Μπορώ να πω ότι η ρητορική που αναπτύσσει ο Ιωάννης ο Χρυσοστόμου στην προσπάθειά του να πείσει τους Έλληνες να υιοθετήσουν χριστιανικά ονόματα είναι ιδιαίτερα ανατριχιαστική, θυμίζοντας ανώτερες μορφές προπαγάνδας που συναντάμε στα νεότερα χρόνια. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ήταν αναπάντεχα σοκαριστικά για μένα. Από την άλλη ιδιαίτερη στιγμή υπήρξε σίγουρα και η εξέταση των δεδομένων από το υπουργείο των Εσωτερικών αναφορικά με την πυκνότητα εμφάνισης των αρχαίων ονομάτων κατά την τελευταία δεκαετία στη χώρα μας, ένα γεγονός που αν μη τι άλλο επιβεβαίωσε τα όσα προηγουμένως υπέθετα για την ύπαρξη ενός τρίτου σύγχρονου κύματος επιστροφής της αρχαίας ονοματοδοσίας.
-Πιστεύετε ότι κάθε όνομα έχει ένα έντονο βιωματικό φορτίο που ενδεχομένως επηρεάζει τον φέροντά του;
Σαφέστατα. Η λέξη-κλειδί είναι το “ενδεχομένως” που είπατε. Οι ρόλοι της οικογένειας αλλά και της Πολιτείας, μέσω μιας Παιδείας που θα βασίζεται στον Ορθό Λόγο, είναι καθοριστικοί. Οι λέξεις (και τα ονόματα) πλάθουν πραγματικότητες. Πάντα, όμως, με τη βοήθεια όσων τις/τα χρησιμοποιούν.
πηγή www.fractalart.gr
16.2.2025
Καρπαθιακά Νέα
