Του Γιάννη Βουρδουμπά
Δύο από τα πλέον σημαντικά προβλήματα της χώρας μας και του πλανήτη αποτελούν σήμερα η κλιματική κρίση και η έξαρση της παχυσαρκίας. Αν και η αντιμετώπιση τους γίνεται μέχρι σήμερα ξεχωριστά και χωρίς ορατά αποτελέσματα τα υπάρχοντα στοιχεία υποδεικνύουν ότι αυτές αλληλοσυνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και της έξαρσης της παχυσαρκίας στην ανθρώπινη υγεία και την υγεία του πλανήτη είναι τεράστιες ενώ ταυτόχρονα έχουν επώδυνες οικονομικές, κοινωνικές, υγιεινολογικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η έξαρση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα
Η παχυσαρκία είναι το αποτέλεσμα των αυξημένων ενεργειακών εισροών στο ανθρώπινο σώμα. Εφόσον η ενέργεια που προσλαμβάνει ένα άτομο είναι περισσότερη από αυτή που καταναλώνει η διαφορά συσσωρεύεται σαν λίπος στο σώμα του. Η παχυσαρκία των παιδιών και των ενηλίκων αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα σήμερα στη χώρα μας. Ένα άτομο χαρακτηρίζεται σαν κανονικό, υπέρβαρο ή παχύσαρκο ανάλογα με το Δείκτη Μάζας του Σώματος του (ΔΜΣ) όπως φαίνεται στο πίνακα 1. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος ενός ατόμου ορίζεται σαν το πηλίκο του βάρους του δια του τετραγώνου του ύψους του.
Πίνακας 1. Ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων στην Ελλάδα και την Ευρώπη
| Ελλάδα (%) | Ευρώπη (%) | |
| Υπέρβαρος (ΔΜΣ=25-30) | 37.9 | 35.4 |
| Παχύσαρκος (ΔΜΣ>30) | 34.9 | 23.3 |
| Σύνολο | 62.8 | 58.7 |
Πηγή: Georgakopoulos, 2022
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2019 το 37.9% των ενηλίκων στην Ελλάδα ήταν υπέρβαροι και το 34.9% παχύσαρκοι. Υπάρχουσες μελέτες υποδεικνύουν ότι το 25% των ενηλίκων της χώρας δεν καταναλώνουν τις συνιστώμενες ποσότητες φρούτων και λαχανικών ενώ το 68% δεν επιδίδεται σε κανένα είδος φυσικής δραστηριότητας που αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι κοινά αποδεκτό ότι το πρόβλημα της παχυσαρκίας στην Ελλάδα είναι πολύ-παραγοντικό και σχετίζεται με το τρόπο ζωής και τις επιλογές που κάνουν οι οικογένειες. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ το 2019 το κόστος αντιμετώπισης της παχυσαρκίας αποτελούσε το 9% του συνολικού κόστους των ιατρικών δαπανών της Ελλάδας ενώ η παχυσαρκία αναμένεται να μειώσει το ΑΕΠ της χώρας κατά 3% τη περίοδο 2020-2050 (Georgakopoulos, 2022).
Η κλιματική κρίση στην Ελλάδα
Η Ελλάδα όπως και όλη η περιοχή της Μεσογείου είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στη κλιματική κρίση η οποία έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε όλους τους τομείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, η ξηρασία, τα ακραία κλιματικά φαινόμενα, οι αυξανόμενες πυρκαγιές μεταξύ άλλων έχουν επώδυνες επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων στις πόλεις, στη γεωργία, το τουρισμό, στα ευαίσθητα φυσικά οικοσυστήματα κ.α. (Georgakopoulos, 2021) Είναι ευρέως αποδεκτό σήμερα ότι η κλιματική κρίση έχει δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις στη χώρα ενώ συνδυαστικά με την επιδημία της παχυσαρκίας θα οδηγήσει σε μείωση του ΑΕΠ της Ελλάδας. Σύμφωνα με υπάρχουσες μελέτες (Stournaras, 2019) χωρίς την ανάληψη δράσεων για τη προσαρμογή στη κλιματική κρίση το ΑΕΠ της χώρας θα μειώνεται μέχρι το 2050 κατά 2% ετησίως ενώ η σωρευτική μείωση του ΑΕΠ μέχρι το 2100 θα υπερβεί τα 700 δις Ευρώ. Όπως αναφέρει ο ίδιος συγγραφέας η λήψη κατάλληλων μέτρων για τη προσαρμογή στη κλιματική κρίση θα μπορούσε να μειώσει το κόστος της στη χώρα κατά 30%.
Πίνακας 2. Ορισμένες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην Ελλάδα
| Υψηλότερη μέση θερμοκρασία αέρα |
| Αυξανόμενος αριθμός ημερών με πολύ υψηλές θερμοκρασίες |
| Μείωση των ετήσιων βροχοπτώσεων |
| Πιο συχνές πυρκαγιές μεγαλύτερης κλίμακας |
| Πιο συχνά ακραία κλιματικά φαινόμενα |
| Αύξηση της στάθμης της θάλασσας |
| Μείωση της βιοποικιλότητας |
| Καταστροφή ευαίσθητων οικοσυστημάτων |
| Υποβάθμιση των ακτογραμμών και των παραλιών της χώρας |
Πηγή: Georgakopoulos, 2021
Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα και οι επιπτώσεις της στη κλιματική κρίση
Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα διατρέφονται κυρίως με ζωικά και επεξεργασμένα προϊόντα τα οποία έχουν υψηλό ενεργειακό περιεχόμενο και υψηλές εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα ενώ η χρήση φρούτων και λαχανικών στη καθημερινή τους διατροφή είναι περιορισμένη.
Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας προϋποθέτει την αλλαγή του διατροφικού προτύπου των παχύσαρκων ατόμων προς τη κατεύθυνση της παραδοσιακής Μεσογειακής διατροφής με την οποία είμαστε εξοικειωμένοι στην Ελλάδα αν και η πλειονότητα των νέων σήμερα έχει στραφεί στη “δυτικού τρόπου διατροφή”. Υπάρχουσες μελέτες υποδεικνύουν ότι η “Μεσογειακή διατροφή” έχει πολύ χαμηλότερες ανθρακούχες εκπομπές σε σχέση με τη “διατροφή δυτικού τύπου” λόγω του ότι περιλαμβάνει στο διαιτολόγιο της πολύ λιγότερα ζωικά προϊόντα και περισσότερα φρούτα και λαχανικά. Δεδομένου ότι στην Ελλάδα παράγονται περισσότερα φρούτα και λαχανικά σε σχέση με τα παραγόμενα ζωικά προϊόντα και το κρέας μία διατροφή πλούσια σε αυτά θα ευνοήσει τη γεωργική παραγωγή της χώρας.
Ταυτόχρονα η μείωση της παχυσαρκίας προϋποθέτει την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των ατόμων και τη λιγότερη χρήση οχημάτων, τα οποία καταναλώνουν ορυκτά καύσιμα, για τις μετακινήσεις τους. Συνεπώς η αλλαγή του διατροφικού προτύπου και η αύξηση της φυσικής κινητικότητας των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων θα συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη προσπάθεια μείωσης της παχυσαρκίας στη χώρα
Η κλιματική κρίση και η αλλαγή των περιβαλλοντικών συνθηκών επηρεάζει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η άνοδος της θερμοκρασίας ωθεί τα παχύσαρκα άτομα να χρησιμοποιούν για τη κίνηση τους οχήματα αντί της πεζοπορίας η οποία συμβάλλει στην αύξηση της ενεργειακής τους κατανάλωσης. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες του περιβάλλοντος ευνοούν τη χρήση κλιματισμού ενώ ενθαρρύνουν τη καθιστική συμπεριφορά των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων.
Καθώς η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας η οποία έχει σαν συνέπεια την αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης η άνοδος της θερμοκρασίας λόγω κλιματικής κρίσης επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Ταυτόχρονα η αυξημένη χρήση κλιματιστικών μηχανημάτων και οχημάτων έχει σαν αποτέλεσμα την αυξημένη χρήση καυσίμων με αποτέλεσμα την αύξηση των εκπομπών ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα.
Η αμοιβαία αλληλεξάρτηση της κλιματικής κρίσης και της παχυσαρκίας
H κλιματική κρίση και η έξαρση της παχυσαρκίας εμφανίζονται ταυτόχρονα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλα τα μέρη του πλανήτη και απειλούν τον άνθρωπο και τα γήινα οικοσυστήματα τον 21ο αιώνα. Υπάρχουσες μελέτες υποδεικνύουν ότι η κλιματική κρίση και η παχυσαρκία οφείλονται σε κοινούς παράγοντες που συνδέονται:
α) με τα τρόφιμα που καταναλώνουμε και το τρόπο με τον οποίο τα παράγουμε,
β) με τον αστικό σχεδιασμό των πόλεων μας,
γ) με το τρόπο μετακίνησης και μεταφοράς, και
δ) με τις χρήσεις γης.
Η αλληλεξάρτηση μεταξύ κλιματικής κρίσης και παχυσαρκίας υποδεικνύει ότι αυτές θα πρέπει να αντιμετωπισθούν ταυτόχρονα λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση τους. Καθώς οι επώδυνες κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές και υγιεινολογικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και της παχυσαρκίας είναι πλέον ορατές και απειλητικές έχουν αρχίσει να λαμβάνονται αποσπασματικά μέτρα για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση της παχυσαρκίας χωρίς όμως ουσιώδη αποτελέσματα μέχρι σήμερα. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση τους απαιτεί την επινόηση κοινών πολιτικών και δράσεων οι οποίες θα εστιάζουν ταυτόχρονα και στα δύο αυτά μεγάλα προβλήματα της εποχής μας.
Βιβλιογραφία
- Georgakopoulos, Th. “Obesity and its Consequences”, Dianeosis, April 2022.
- Georgakopoulos, Th. “The consequences of climate change in Greece”, Dianeosis, December 2021.
- Georgakopoulos, Th. “The impact of climate change on the Greek economy”, August 2017.
- Stournaras, Y. “Climate change-threats, challenges, solutions in Greece”, Athens, 3 April, 2019.
- The global syndemic of obesity, undernutrition and climate change: The Lancet Commission Report, (2019), The Lancet.
- Underwood, A. & Zahram, S. (2015). The climate co-benefits of obesity reduction, Environmental Science Economics.
- Gryka, A., Broom, J. & Rolland, C. (2022). Global warming: is weight loss a solution? International Journal of Obesity, 36, 474-476.
- Vourdoubas, J. (2024). The interrelation between obesity management and climate change in Greece, International Journal of Current Science Research and Review, 7(8), 5925-5935.
- Vourdoubas, J. (2024). The nexus between Mediterranean diet, obesity and climate change, International Journal of Current Science Research and Review, 7(9), 6857-6867.
Ο Γιάννης Βουρδουμπάς είναι Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
13.10.2024
Καρπαθιακά Νέα
