Όπως κάθε χρόνο, αυτές τις μέρες, η Κάρπαθος ετοιμάζεται να γιορτάσει την 81^η επέτειο της 5^ης Οκτωβρίου 1944 με την παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και άλλων προσωπικοτήτων. Τις ίδιες μέρες, αυτοί που έζησαν τα γεγονότα και βρίσκονται ακόμα εν ζωή, αναπολούν και ξαναζούν αξέχαστες και ιστορικές στιγμές. Φεύγουν οι Γερμανοί, ξεσηκώνονται οι Καρπάθιοι, σκύβουν το κεφάλι οι Ιταλοί, έρχονται οι Άγγλοι. Οι Πηγαδιώτες επιστρέφουν στα σπίτια τους, άλλα βρίσκουν κατεστραμμένα, λεηλατημένα και παραμελημένα σε άσχημη κατάσταση.

Όμως, σε λίγες μέρες ανοίγουν τα ελληνικά σχολεία, στα Πηγάδια με διευθυντή και δάσκαλο τον Βάσο Μηνά Οικονομίδη και δασκάλες την Φωτεινή Πιττά και Μαρία Μακρή, που προσπαθούν να συμπληρώσουν τα κενά που άφησε το κλείσιμο των ελληνικών σχολείων από τους Ιταλούς, και να εμφυσήσουν τον πατριωτισμό στις ψυχές των μαθητών. Τα καταφέρνουν!

Από την παραμονή, η δασκάλα μας Φωτεινή Πιττά μας ενημερώνει ότι την επομένη θα γιορταζόταν η πρώτη επέτειος της 5^ης Οκτωβρίου 1944 στις Μενετές και από τους ομιλητές ήταν ο διευθυντής του σχολείου μας. Ο Βάσος Οικονομίδης, γιος του εκπαιδευτικού Μηνά Οικονομίδη, ήταν γνωστός για την πατριωτική του δράση στο διάστημα της Ιταλοκρατίας και υπήρξε μέλος της Επαναστατικής Επιτροπής Μενετών. Ο αδελφός του Σοφοκλής ήταν αυτός που μαζί με τον Λάζαρο Κοσμά μετέφεραν το μήνυμα της εξέγερσης από τις Μενετές στα άλλα χωριά, και ήταν ένας από τους επτά που με την «Immacolata» ειδοποίησαν τους Συμμάχους στην Αίγυπτο.

Την άλλη μέρα κανείς μας δεν είχε διάθεση για μάθημα. Η δασκάλα μας Φωτεινή Πιττά μας μίλησε για λίγο για την ιστορική επέτειο και σε 15 λεπτά μας έβαλε στην γραμμή, μπήκε η ίδια μπροστά και όλοι οι συμμαθητές μου, οι πιο πολλοί δεκάχρονοι, πήραμε το δρόμο για τις Μενετές.

Όταν μετά από δυο ώρες φτάσαμε στις Μενετές, η Θεία Λειτουργία κόντευε να τελειώσει για να αρχίσει η δοξολογία, οι χαιρετισμοί και οι ομιλίες. Μεταξύ των επισήμων ήταν ο λοχαγός Pike και άλλοι Άγγλοι αξιωματούχοι. Αμίλητοι ακούγαμε τις ομιλίες και ιδιαίτερα του δασκάλου μας, που μέχρι σήμερα ηχεί στ’ αφτιά μου.

Πέρασαν πάνω από 30 χρόνια, όταν η Καρπαθιακή Ομοσπονδία αποφάσισε να βγάλει το πρώτο της πανηγυρικό λεύκωμα. Επικοινώνησα με τον αξέχαστο δάσκαλό μου, μου έστειλε την ομιλία του και δημοσιεύθηκε στο “Karpathian Heritage”, που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Το χειρόγραφο της ομιλίας του, μαζί με όλο μου το αρχείο, βρίσκεται στο «Αρχείο του Απόδημου Ελληνισμού» στο Queens College του New York City University, που ιδρύθηκε με χρηματοδότηση του Niarchos Foundation.

Ακολουθεί η ομιλία του  Βάσου Μηνά Οικονομίδη, που θα μπορούσε να διαβαστεί στον εφετινό εορτασμό της 81^ης επετείου της 5^ης Οκτωβρίου 1944, να νιώσει το ακροατήριο το πνεύμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή, όχι μόνο στην Κάρπαθο, αλλά σε όλα τα Δωδεκάνησα και στους απανταχού Δωδεκανησίους.

Η ομιλία του Βάσου Μηνά Οικονομίδη

Άγια μέρα. Μέρα ιστορική. Με κεφαλαία γράμματα θα μπεις στην ένδοξη Ελληνική Ιστορία. Άλλη σελίδα – στέφανος μέσα στις τόσες άλλες θε να γραφεί για σένα. Γιατί με το μικρό και ηρωικό παράστημα του, ήρθε να δείξει πέρσι σαν σήμερα, στις 5 του Οκτώβρη ο αλύτρωτος Καρπάθιος, στων Μενετών τον Άγιο Βράχο, εδώ στο νέο Σούλι, σ’ όλους της γης τους ισχυρούς, ότι σε τούτη την απόμερη Ελληνική γωνιά, υπάρχει αίμα γνήσιο, καθάριο Ελληνικό κι αυτό σαν των προγόνων μας.

Τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς δεν μπόρεσαν να σταματήσουν να κυλά μέσα στις φλέβες μας το αίμα της μαρτυρικής, της ένδοξης Ελληνικής Φυλής! Και νάτην! Η Κάρπαθος, πρώτη απ’ όλες τις σκλάβες αδελφές της, υψώνει το φοβερό παράστημά της ενάντια στον κατακτητή. Να μετρηθεί μαζί του. Ήρθε η ώρα, του φωνάζει. Το πλήρωμα του χρόνου έφθασε! Και τα παιδιά της πρόθυμα τρέχουνε στην φωνή της, σαν Έλληνες αγνοί. Αφήνουν τα συμφέροντα και σβήσανε τα μίση. Δεν λογαριάζουν κίνδυνο. Όλοι μ’ αυτοθυσία ρίχτηκαν στον αγώνα. Αλλά δεν βγήκε ο τύραννος να κτυπηθεί μαζί τους. Κούρνιασε στο κελί του – κυνηγημένο αγρίμι. Δεν είχε το κουράγιο να πιάσει τ’ άρματα του.

Ο φωνακλάς τρόμαξε. Θυμήθηκε τον Καλαμά και κόπηκε η μιλιά του. Εμείς με τα δικά του τ’ ανοίξαμε τα μάτια. Και τούτο ας το σκεφτούνε εκεί στις διασκέψεις. Ότι εδώ ζουν Έλληνες με φλέβες που κοχλάζει τ’ αράθυμό τους αίμα. Το αύριο δεν μας κάνει. Να πληρωθούμε θέλουμε με είδος που ταιριάζει στις τόσες μας θυσίες. Μας φτάνει το περίγελο. Του κόσμου η καταφρόνηση δεν είν’ δικό μας κτήμα. Δεν μας ταιριάζει η άλυση της άτιμης δουλείας να μας κρατά δεμένους. Εμείς θε να δεθούμε με την Μητέρα Ελλάδα. Μακάρι τέτοιο δέσιμο. Θα τώχουμε για πάντα ατίμητο μας φυλακτάρι. Ανταμοιβή στο αίμα που πότισε όλη τη γη. Ελληνική και ξένη.

Στην Αλβανία, οι Ιταλοί με μάτι πεινασμένου θεωρούσαν την Ελλάδα. Ύπουλα μας ρίχτηκαν. Και άρχισε η κόλαση και το ξεσκέπασμα. Τους πήρε η φωτιά την λεοντή και ξεμασκαρωθήκαν. Βρήκαν τον μάστορή τους. Εκεί και τα παιδιά μας. Ήρωες που ποτίσανε με το δικό τους αίμα. Και από κει, στο Ρίμινι, άλλη εποποιΐα. Στη χώρα του τυράννου μας, τ’ ανδραγαθήματά μας προκαλέσαν θαυμασμό! Έδρεψαν άλλες δάφνες και πλέξαν τίμιο στέφανο η Δόξα με τη Νίκη στου ήρωα τη μνήμη. Παντού, μπροστά το λάβαρο, μπαρουτοκαπνισμένο. Ο πρόσκοπος της Νίκης, το σύμβολο της Δόξας! Απ’ τη φωτιά καμμένο, στο αίμα βουτημένο.

Όμως δεν χύθηκε άδικα το αίμα των παιδιών μας. Αχόρταγα το ρούφηξε της Λευτεριάς το δέντρο και ρίζωσε και θέριεψε κι έδεσε τους καρπούς του. Και τους ωρίμασε ο καιρός. Ευλογημένη η ώρα που θε να τους γευτούμε!

---

The celebration of the 1st anniversary of October 5, 1944

By Manolis Cassotis

Like every year, these days, Karpathos is preparing to celebrate the 81^st anniversary of October 5, 1944, with the presence of the President of the Republic and other personalities. On the same days, those who lived through the events at that time and are still alive, reminisce and relive unforgettable and historic moments. The Germans leave, the Karpathians rise, the Italians bow their heads, the English come. The people of Pigadia return to their homes, but they find others destroyed, looted and neglected in a bad state.

However, in a few days, the Greek schools will open in Pigadia with the principal and teacher Vassos Minas Economides and teachers Fotini Pitta and Maria Makri, who are trying to fill the gaps left by the closure of the Greek schools by the Italians, and to instill patriotism in the souls of the students. They succeed!

From the eve, our teacher Fotini Pitta informs us that the next day the first anniversary of October 5, 1944, would be celebrated in Menetes and one of the speakers was the principal of our school. Vasos Economides, son of the teacher Minas Economides, was known for his patriotic action during the Italian occupation and was a member of the Revolutionary Committee of Menetes. His brother Sophocles was the one who, together with Lazaros Kosmas, carried the message of the uprising from Menetes to the other villages, and was one of the seven who, with the “Immacolata”, notified the Allies in Egypt.

The next day, none of us were in the mood for class. Our teacher, Fotini Pitta, spoke to us briefly about the historic anniversary and in 15 minutes she put us in line, she herself got in front and all my classmates, most of whom were ten-year-olds, took the road to Menetes.

When we arrived at Menetes after two hours, the Divine Liturgy was about to end so that the doxology could begin. Among the dignitaries were Captain Pike and other English officials. We listened in silence to the speeches, especially those of our teacher, which still rings in my ears to this day.

More than 30 years have passed since the Karpathian Federation decided to publish its first commemorative album. I contacted my unforgettable teacher, he sent me his speech, and it was published in the “Karpathian Heritage”, which was awarded by the Academy of Athens. The manuscript of his speech, along with my entire archive, is in the “Archive of Hellenes Abroad” at Queens College, New York City University, which was established with funding from the Niarchos Foundation.

The following is the speech by Vasos Minas Economides, which could be read at this year’s celebration of the 81^st anniversary of October 5, 1944, so that the audience can feel the spirit that prevailed at that time, not only in Karpathos, but in all the Dodecanese and among the Dodecanese everywhere.

The speech of Vasos Minas Economides

Holy day. Historical day. You will enter the glorious Greek History with capital letters. Another page – a crown among so many others – will be written for you. Because with his small and heroic stature, last year like today, on October 5^th, the unredeemed Karpathos came to show, at the Holy Rock of Menetes, here in the new Souli, to all the powerful of the earth, that in this remote Greek corner, there is genuine blood, pure Greek and like that of our ancestors.

The dark years of slavery could not stop the blood of the martyred, glorious Greek Race from flowing through our veins! And there it is! Karpathos, first of all her slave sisters, raises her terrible spectacle against the conqueror. To be measured against him. The time has come, she cries out to him. The fulfillment of time has arrived! And her children willingly run to her voice, like pure Greeks. They leave their interests behind and put away their hatreds. They do not consider danger. All of them threw themselves into the fight with self-sacrifice. But the tyrant did not come out to fight with them. He crouched in his cell – a hunted savage. He did not have the courage to catch his arms.

The loudmouth was frightened. He remembered Kalamas and lost his speech. We with his weapons opened his eyes. And let them think about this there at the conferences. That Greeks live here with veins that boil their boiling blood. Tomorrow does not concern us. We want to be paid with a kind that suits our many sacrifices. We have had enough ridicule. The world’s contempt is not our property. It does not suit us to be freed from dishonorable slavery to keep us bound. We will bind ourselves to Mother Greece. I wish such a bond. We, forever, will have it as our priceless talisman. Reward for the blood that watered the whole earth. Greek and Foreign.

In Albania, the Italians regarded Greece with a hungry eye. They were tricked. And the hell and the unveiling began. The fire took their lion’s den, and they were unmasked. They found their master. There too were our children. Heroes who watered with their own blood. And from there, in Rimini, another epic. In the country of our tyrant, our achievements caused admiration! They reaped other laurels and Glory and Victory wove an honest wreath to the hero’s memory. Everywhere, in front of the banner, smoked with gunpowder. The scout of Victory, the symbol of Glory! Burned by fire, dipped in blood.

But the blood of our children was not shed in vain. The tree of Liberty sucked insatiably and took root and grew and tied its fruits. And time ripened them. Blessed is the time when we will taste them!