Το βιβλίο «Άγιος Ιωάννης Καρπάθιος – ασκητική και θεολογική αποτίμηση του έργου του» (Αθήνα: Γρηγόρης, 2025, σσ. 248) αποτελεί έκδοση της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας μου για το ΜΠΣ του ΕΑΠ «Σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία» το 2022.
Η επιλογή του θέματος είναι αποτέλεσμα της πολυετούς διαμονής μου στην Κάρπαθο. Το ενδιαφέρον μου κέντρισε αρχικά το προσωπογραφικό αίνιγμα του Ιωάννη και η κριτική που ασκήθηκε στη σχετικά πρόσφατη αγιοκατάταξή του, μετά από πρόταση του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου Καρπάθου και Κάσου κ. Αμβροσίου.
Αρχικά, διαπίστωσα τη φιλοκαλική(1) πνευματικότητα του συγγραφέα αγίου. Με την πρόοδο των θεολογικών μου σπουδών, ανακαλύπτοντας και άλλα θεολογικότατα κείμενά του, εδραιώθηκε η επιθυμία μου να συμβάλω στην επιστημονική αποτίμηση του έργου του. Εδώ ακριβώς έγκειται και η πρωτοτυπία της έρευνας, διότι ένας εξίσου σημαντικός λόγος για την επιλογή του θέματός μου υπήρξε η απουσία μιας ανάλογου εύρους και βάθους επιστημονικής πατρολογικής μελέτης για τον άγιο Ιωάννη Καρπάθιο, τόσο σε ελληνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η δυσκολία του θέματος όχι μόνον δεν με πτόησε, αλλά έκανε ακόμα πιο έντονο το ενδιαφέρον μου. Επί τρία χρόνια συγκέντρωνα πατερικές πηγές και δευτερεύουσα βοηθητική βιβλιογραφία προερχόμενη από την Ελλάδα, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Για τη μελέτη και τη συγγραφή απαιτήθηκαν επτά μήνες καθημερινής πολύωρης εργασίας. Άραγε, είναι δικό μου αυτό το έργο; Όχι! Δεν εργάστηκα εγώ, αλλά η χάρις του Θεού που ήταν μαζί μου δια των πρεσβειών του αγίου.2 Ο άγιος είναι αυτός που δικαιώνει την προσπάθειά μου, αφού αποδείχθηκε ότι συνδέεται άρρηκτα με το νησί της Καρπάθου, ενώ το συγγραφικό του έργο βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τους άλλους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας.
Ομολογουμένως, η θεολογική ανάλυση των κειμένων του αγίου υπήρξε το πιο απαιτητικό τμήμα του πονήματος. Ωστόσο, άξιζε τον κόπο διότι κατά τη διάρκεια της μελέτης ανακάλυψα ότι στον Καρπάθιο ο προσεκτικός αναγνώστης δεν βρίσκει μόνον συνήθεις απλές νουθεσίες, αλλά λαμβάνει και απαντήσεις σε σοβαρά θεολογικά και υπαρξιακά ερωτήματα, καθώς ο Ιωάννης συνάπτει άρρηκτα την ασκητική του με την θεολογία.
Αυτό το στέρεο θεολογικό υπόβαθρο της ασκητικής πνευματικότητας αποσυνδέει πλήρως τον Χριστιανισμό από κάθε «ηθικίζουσα» και «κοινωνικίζουσα» ερμηνεία, καταδεικνύοντας ότι η ορθόδοξη νηπτική θεολογία διαχρονικά νοηματοδοτεί την προοπτική του ανθρώπου, ερμηνεύοντας το παρόν και προσδιορίζοντας το μέλλον του. Για τους λόγους αυτούς, προσπάθησα να δώσω την ορθή θεολογική ερμηνεία του συγγραφέα και του έργου του εντός της Εκκλησίας, πιστή στο σταθερό κοινό περιεχόμενο της διδασκαλίας όλων των Ελλήνων Πατέρων, που δεν είναι άλλο από τη σωτηρία του κόσμου και του ανθρώπου.
Είναι γεγονός ότι η έλλειψη ιστορικών πηγών καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη τη χρονολόγηση του αγίου. Δυσκολία υπάρχει επίσης στην αποδοχή ή άρνηση της ταυτότητας του συγγραφέα αγίου Ιωάννη με τον επίσκοπο Καρπάθου Ιωάννη της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Κατά τη δική μου εκτίμηση, οι εσωτερικές ενδείξεις αποδυναμώνουν σημαντικά την πιθανότητα αυτής της ταύτισης. Ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου δράσης πάντως, τα κείμενα του Ιωάννη σκιαγραφούν έναν συγγραφέα ευρείας λογοτεχνικής και φιλοσοφικής μόρφωσης, γνώστη της “θύραθεν παιδείας” και ενδεχομένως ρήτορα.
Αξιοσημείωτη είναι η ερμηνευτική δεινότητα του Καρπαθίου ως προς την Αγία Γραφή, η πολύτιμη ιδιότητά του ως έμπειρου πνευματικού πατρός, αλλά και η βαθιά θεολογική του κατάρτιση. Συνεπώς, τα ίδια τα κείμενα του Ιωάννη αποκαλύπτουν την αγιότητά του. Η συστηματική προσέγγιση του συνολικού έργου του αναδεικνύει την ασκητική ως έναν τρόπο βίωσης της θεολογίας, με μοναδική προϋπόθεση την πίστη στον Χριστό.
Ο Καρπάθιος περιγράφει μια προαιρετική εν Χριστώ μεταμορφωτική οδό, η οποία ελευθερώνει τον άνθρωπο από τα δαιμονικά πάθη, οδηγώντας τον στη σωτηρία και τη θέωση.
Έχοντας πλέον ολοκληρώσει τη μελέτη του αγίου Ιωάννου του Καρπαθίου αισθάνομαι ιδιαίτερα ικανοποιημένη από το επιστημονικό αποτέλεσμα και τη θερμή υποδοχή του από τους καθηγητές μου.
Εντούτοις, η επιτυχία της εργασίας πρόκειται να κριθεί όχι μόνον στην όποια επιστημονική της αξία, αλλά και στον βαθμό επίτευξης ενός στόχου ευρύτερου· επιθυμεί να ανταποκριθεί στην αναζήτηση της αλήθειας, στις αγωνίες, στα όνειρα, στις παλινδρομήσεις, ακόμη και στις απογοητεύσεις των πιστών χριστιανών που, μεταμορφούμενοι εν Χριστώ, οδεύουν προς την τελείωση, εκφράζοντας παράλληλα τη λογική πίστη, την ευλάβεια, τη σκέψη, την εμπειρία και τις ελπίδες τους. Για τον λόγο αυτό προχώρησα στην έκδοση της μονογραφίας, ευχόμενη και οι μη πιστοί χριστιανοί να γνωρίσουν τη χριστιανική φιλοσοφία μέσα από τον άγιο Ιωάννη Καρπάθιο.
1 Ο άγιος Ιωάννης Καρπάθιος είναι “φιλοκαλικός” πατέρας. Κείμενά του συμπεριλαμβάνονται στη συλλογή – σταθμό της Ορθοδοξίας «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών» (Βενετία, 1782)
.2 «ἐκοπίασα, οὐκ ἐγὼ δέ, ἀλλ᾽ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σὺν ἐμοί» (Α΄ Κορ. 15, 10).
Ασήμω (Μίνα) Ηλία – Μπέρτου
26.6.2025
Καρπαθιακά Νέα
