γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Η συλλογική δράση των Καρπάθιων μεταναστών και η πρωτοπορία τους στο εργατικό κίνημα των αρχών του 20ού αιώνα
Η ιστορία της Καρπαθιακής παροικίας στην Αττική ξεκινά με έντονα στοιχεία συλλογικής συνείδησης και κοινωνικής πρωτοβουλίας. Σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή Ντίνου Μελά, η πρώτη καταγεγραμμένη πράξη συλλογικής δράσης καταγράφεται ήδη από το 1864, όταν ομάδα Καρπαθίων μεταναστών ζητά επίσημα από τη Βουλή των Ελλήνων να εκλέγεται Καρπάθιος βουλευτής. Αν και το αίτημα δεν έγινε δεκτό, το γεγονός αυτό φανερώνει την ισχυρή παρουσία και την αυξημένη πληθυσμιακή πυκνότητα της κοινότητας.
Η ίδρυση της “Εργάνης” το 1895
Η πρώτη επίσημη συλλογική οργάνωση της Καρπαθιακής παροικίας ήταν ο Σύλλογος Απανταχού Καρπαθίων “Εργάνη”, που ιδρύθηκε το 1895 στον Πειραιά από 36 Καρπάθιους πατριώτες. Το μοναδικό διασωθέν αρχείο από την πρώιμη αυτή περίοδο είναι το ιδρυτικό καταστατικό του συλλόγου.
Πρώτος πρόεδρος της “Εργάνης” ήταν ο Βασίλης Διακογιάννης, ενώ στην προεδρία του συλλόγου διαδοχικά βρέθηκαν εξέχουσες μορφές της Καρπαθιακής κοινότητας, όπως οι Βασίλειος Βέργης, Ηλίας Μαυρολέων, Μιχάλης Παχούλης, Γιώργος Δασκαλάκης, και άλλοι. Ορισμένοι, όπως ο Δασκαλάκης και ο Καραιτιανός, ανέλαβαν την προεδρία σε πολλαπλές περιόδους, γεγονός που υποδηλώνει τον κεντρικό ρόλο τους στις εξελίξεις.
Το εργατικό σωματείο “Πρόοδος” των Μενεταρκασίων (1906)
Το 1906 ιδρύθηκε το Εργατικό Σωματείο Μενεταρκασίων “Η Πρόοδος”, το οποίο αποτέλεσε σημαντικό σταθμό όχι μόνο για τους Καρπάθιους αλλά και για το σύνολο του εργατικού κινήματος της εποχής. Ψυχή του εγχειρήματος ήταν ο Μενετιάτης Αντώνιος Κ. Σκορδαράς, ο οποίος ως πρώτος πρόεδρος κατάφερε να συσπειρώσει εκατοντάδες εργαζομένους στα λατομεία Πεντέλης και Διονύσου.
Η συμμετοχή στο σωματείο υπήρξε εντυπωσιακή: από 200 ιδρυτικά μέλη, σε μόλις τρεις μήνες αριθμούσε ήδη 350, ενώ μέσα σε έξι μήνες τα μέλη ξεπέρασαν τα 1.000. Στελέχη της πρώτης διοίκησης υπήρξαν οι Ανδρέας Γιαβάσης, Εμμ. Χωρατατζής, Ιωάννης Γιαννάκης και άλλοι.
Το σωματείο διακρίθηκε για τη μαζική του δράση και την ευρύτερη κοινωνική του αποδοχή. Στις 29 Φεβρουαρίου 1907, οι εργάτες της Πεντέλης απηύθυναν δημόσιο ευχαριστήριο στον “δραστήριο και αφιλοκερδή” πρόεδρο Αντώνη Σκορδαρά, αλλά και σε εξέχουσες πολιτικές και στρατιωτικές προσωπικότητες που στήριξαν τους εργατικούς αγώνες.
Ο ρόλος της “Προόδου” στο Εργατικό Κέντρο Αθηνών
Η “Πρόοδος” ήταν από τα τέσσερα σωματεία που ίδρυσαν το Εργατικό Κέντρο Αθηνών το 1912. Στις 2 Μαΐου της ίδιας χρονιάς, πραγματοποιήθηκε ιστορική σύσκεψη Αιγαιοπελαγιτών στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Σκορδαρά, αναδεικνύοντας τον ρόλο των Καρπάθιων στη συγκρότηση του εργατικού κινήματος.
Ο Σκορδαράς, μαζί με τον γιατρό Βασίλειο Βέργη, εκπροσώπησαν τους εργάτες λατόμους σε κρίσιμες συνελεύσεις, σε μια εποχή έντονων κοινωνικών και πολιτικών ζυμώσεων.
Νέα σελίδα – Επανίδρυση και συγχώνευση
Στις 29 Ιουλίου 1909, σε συνέλευση “άνω των 80 ατόμων”, σύμφωνα με τον αθηναϊκό Τύπο, ο Γεώργιος Ανδρέας Γιαβάσης αναλαμβάνει την προεδρία του σωματείου. Πτυχιούχος Φυσικομαθηματικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελβετία και Σουηδία, φέρνει νέα πνοή στο σωματείο. Με πρωτοβουλία του, συγχωνεύονται η “Εργάνη” και η “Πρόοδος”, σε ένα κοινό σωματείο που κράτησε το όνομα “Πρόοδος”, σηματοδοτώντας την ενότητα της Καρπαθιακής παροικίας στην Αττική.
Το τέλος μιας εποχής, η αρχή μιας πορείας
Η απουσία του δαιμόνιου Σκορδαρά, ο οποίος κατατάχθηκε εθελοντής στο σώμα των Γαριβαλδινών, οδήγησε σε προσωρινή αδράνεια του σωματείου, καθώς οι πατριωτικές ανάγκες υπερίσχυσαν. Η κοινότητα ωστόσο συνέχισε να έχει ενεργό ρόλο στα κοινά, με συλλόγους, σωματεία και προσωπικότητες που άφησαν διαρκές αποτύπωμα στη δημόσια ζωή της Αττικής και της Καρπάθου. Στις μέρες μας δυστυχώς αρκετοί από τους Συλλόγους του νησιού παραμένουν ουσιαστικά σχεδόν ανενεργοί. Ξεχωρίζουμε την εξαιρετική πορεία της Αδελφότητας Ολυμπιτών “Η Δήμητρα” στην Αθήνα, τον Παγκαρπαθιακό Σύλλογο Ρόδου και την Αδελφότητα Ολυμπιτών Ρόδου “Η Βρυκούς” που εξακολουθούν μια σταθερή και γόνιμη πορεία.
—
Πηγές: Έρευνα καθηγητή Ντίνου Μελά – Αρχείο εργατικών σωματείων –
Ημερήσιος Αθηναϊκός Τύπος (1907-1912)
