Γιώργος Ν. Τσαμπανάκης: ΙΣΤΟΡΙΚΟ της τοπικής ΠΑΙΔΕΙΑΣ και του Εκπαιδευτηρίου ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ 100 ΧΡΟΝΩΝ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

(1925 – 2025)

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΠΑΡΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΟΥΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΙΚ. ΤΣΑΜΠΑΝΑΚΗ

Αθήνα, 29.3.2025

Κυρία Πρόεδρε του Ιδρύματος Πολιτισμού και Εκπαίδευσης «ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΝΤΑΚΗΣ», κύριε Πρόεδρε της Αδελφότητας των Απανταχού Ολυμπιτών Καρπάθου «Η ΔΗΜΗΤΡΑ», κ. Υπουργέ, κ. Πρόεδρε του Κοινοτικού Συμβουλίου Ολύμπου του Δήμου Καρπάθου, κ. Πρόεδρε του Συλλόγου των Απανταχού Καρπαθίων, κ.κ. Καθηγητές, αγαπητοί φίλοι και συμπατριώτες,

συγκεντρωθήκαμε σήμερα στον φορτισμένο από τη σκιά του Ανδρέα Λεντάκη αυτό χώρο για να τιμήσουμε την 100η Επέτειο της ανέγερσης και της έναρξης λειτουργίας του υφισταμένου κτιρίου των εκπαιδευτηρίων Ολύμπου Καρπάθου. Του σημαντικότερου πνευματικού ιδρύματος της θεσμοθετημένης Ιστορικής Έδρας του Ενιαίου Δήμου Καρπάθου, της ανακηρυγμένης Πόλης του Ζώντος Λαϊκού Πολιτισμού της Δωδεκανήσου.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής θα παρουσιαστεί και το βιβλίο του συμπατριώτη μας φιλολόγου Νίκου Μιχ. Μακρή, που με τίτλο «Το Σχολείο Ολύμπου Καρπάθου στα Δύσκολα Χρόνια» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Παπαζήση.

Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω και δημόσια:

Τόσο τον Πρόεδρο της Αδελφότητας των Απανταχού Ολυμπιτών Καρπάθου «Η ΔΗΜΗΤΡΑ» Γιώργο Νικ. Διακογεωργίου όσο και το σύνολο των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, αλλά και τον Πρόεδρο της Αδελφότητας Ολυμπιτών Ρόδου «Η ΒΡΥΚΟΥΣ» Αντώνη Μηνά Κωτσάκη και τα μέλη του Διοικητικού του Συμβουλίου για την άριστη συνεργασία μας.
Το συγγραφέα του παρουσιαζόμενου, βιβλίου φιλόλογο Νίκο Μιχ. Μακρή, για τη συναίνεσή και για τη συμμετοχή του στη σημερινή εκδήλωση.
Τους ομιλητές Καθηγ. Μάνο Νικία Κόνσολα, Δρ. Σοφία Κανάκη-Πρωτόπαπα και τον καλλιτέχνη μας Αντώνη Γεωρ. Χαλκιά, που έκανε —και το ξέρω— μεγάλη θυσία για να βρίσκεται απόψε μαζί μας.
Τον Νίκο και Φίλιππο Φιλιππάκη για την παραχώρηση των φωτογραφιών του αρχείου του αείμνηστου πατέρα και παππού τους Φίλιππα Νικ. Φιλιππάκη και τον Αρχαιοφύλακα Βορείου Καρπάθου Μηνά Ηλ. Λεντή για την εν γένει βοήθεια του.
Τους Δρ. Μανώλη Μιχ. Τσαγκάρη για την τεχνική στήριξη της όλης εκδήλωσης και
Τελευταίο αλλ’ όχι έσχατο τον Πρόεδρο του Κοινοτικού Συμβουλίου Ολύμπου του Δήμου Καρπάθου Γιώργο Κων. Χατζηπαπά για την ταλαιπωρία στην οποία υποβλήθηκε, ώστε να βρίσκεται σήμερα ανάμεσά μας.
Ευχαριστούμε επίσης από καρδιάς και όλους εσάς για την αποψινή παρουσία σας.

Επιτρέψτε μου όμως τιμώντας μια τέτοια Επέτειο να ξεκινήσω με ένα σύντομο ιστορικό της παιδείας στην Όλυμπο της Καρπάθου.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΥ

Κυρίες και κύριοι,

Σχολείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης λειτουργούσε στην Όλυμπο ήδη από τα προεπαναστατικά χρόνια.

Περί το έτος 1810, φτάνει και εγκαθίσταται στην Όλυμπο μετά από πρόσκληση της Δημογεροντίας Ολύμπου ο Συμαϊκής καταγωγής δάσκαλος Φίλιππος Αντωνίου Χωματάς, γνωστότερος στις αφηγήσεις των παλαιότερων Ολυμπιτών με το όνομα Διακο-Φιλιππής. Είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος μη ιερωμένος δάσκαλος του τόπου, ο οποίος και υπέγραφε «Φίλιππος παιδαγωγός». Από το γάμο του με την Ολυμπίτισσα σύζυγό του Βουκαινία (Δούκαινα) και μετά λειτούργησε το Σχολείο του στο σπίτι της συζύγου του, που βρισκόταν στα όρια των συνοικιών Σκαλϊάκια και Αποπαντή (Υπαπαντή) της Ολύμπου. Το σπίτι αυτό ήταν μέχρι προ τριάντα πέντε σχεδόν ετών εκ κληρονομίας ιδιοκτησία της εκ μητρός γιαγιάς του ομιλούντος Βουκαινίας Ζωγραφίδη (Θεού) – Κρητικού. Στους εξ αρρενογονίας απογόνους του συγκατατάσσεται ο εκπαιδευτικός-οικονομολόγος Γιώργος Νικ. Νικολάου και στους εκ θηλυγονίας οι αείμνηστοι δάσκαλοι Ηλίας Γεωρ. Ζωγραφίδης, Μηνάς Φιλ. Φιλιππάκης, ο πρ. Αντιπεριφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου Ηλίας Γεωρ. Ζωγραφίδης, όπως και ο ομιλών.
Στα μετεπαναστατικά χρόνια, έρχεται και διδάσκει στην Όλυμπο ο σημαντικός εκπαιδευτικός της εποχής εκείνης δάσκαλος Ιωάννης Φωκάς (Συμαϊκής επίσης καταγωγής), εγκατασταθείς μετέπειτα μόνιμα στ’ Απέρι, όπου και δημιούργησε οικογένεια. Μεταξύ των πολυπληθών απογόνων του συγκαταλέγεται και ο εδώ παρευρισκόμενος συνεργάτης μας Δρ. Πληροφορικής Μανώλης Μιχ. Τσαγκάρης.
Το έτος 1875, λειτουργεί, για πρώτη φορά, Σχολείο και στο επίνειο της Ολύμπου, στο Διαφάνι.
Το έτος 1879, οικοδομείται από τη Δημογεροντία Ολύμπου Καρπάθου το πρώτο Κοινοτικό Σχολείο Ολύμπου στη θέση «Πύργος», όπου ως τότε λειτουργούσε «της Παναΐας το Λιοτρί». Στο κτίριο αυτό στεγάστηκε αργότερα, από το 1930 και μετά, ο Σταθμός της Ιταλικής Καραμπινιερίας και σήμερα βρίσκεται στην ίδια θέση το Κοινοτικό Κατάστημα Ολύμπου του Δήμου Καρπάθου. Εισηγητής του έργου ήταν ο Τουρκοκρητικός (Ελληνόφωνος) Καϊμακάμης Καρπάθου Χασάν Χουσνίτ Μπέη, που καταγόταν από την Ιεράπετρα της Κρήτης και είχε λάβει στον τόπο του σοβαρή Ελληνική παιδεία. Ήταν μάλιστα εκείνος που κατέθεσε πρώτος τον οβολό του για το σκοπό αυτό, όταν επισκέφτηκε το χωριό και διαπίστωσε το ακατάλληλο του ιδιωτικού κτιρίου, που είχε νοικιαστεί στη συνοικία Όξω Καμάρα για το συγκεκριμένο λόγο.
Στο πρώιμο στάδιο λειτουργίας του Σχολείου στον «Πύργο» δίδαξαν σημαντικοί εκπαιδευτικοί της εποχής εκείνης όπως ο δάσκαλος Νικίας Ιωάννου Σπανός (Καλυμνιακής καταγωγής), εγκατασταθείς μετέπειτα μόνιμα στην Όλυμπο, αφότου νυμφεύθηκε τη Μαγκαφούλλα, θυγατέρα του σπουδαίου Πρωτόγερου της Ολύμπου διακο-Νικόλα Χατζηγεωργίου. Μεταξύ των απογόνων του συγκατατάσσονται τόσο ο βουλευτής Δωδεκανήσου Μάνος Νικία Κόνσολας, όσο και ο συγγραφέας του παρουσιαζόμενου βιβλίου Νίκος Μιχ. Μακρής. Την περίοδο εκείνη δίδαξαν επίσης ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Βολονάκης (Συμαϊκής και αυτός καταγωγής), ο δάσκαλος Αντώνιος Νικ. Χατζηαντωνιάδης, μετέπειτα ιερέας (Ολυμπίτικης καταγωγής), ο παπά-Νικόλας Ιωάν. Βασιλαράκης, πάππος του κατοπινού δασκάλου Νικολάου Ιωάν. Βασιλαράκη, και αντιπροπάππος του εδώ παρευρισκόμενου εκπαιδευτικού Μιχάλη Βασ. Σκευοφύλακα, κ.α.
Το έτος 1896, ο πρωτοπόρος Καρπάθιος συγγραφέας Εμμανουήλ Μανωλακάκης καταγράφει την ύπαρξη στην Όλυμπο τεσσάρων δασκάλων (1 Ελληνοδιδασκάλου και 3 Δημοδιδασκάλων).
Το έτος 1911, τοποθετείται παραδόξως ετεροχρονισμένα στο πρόπυλο του κτιρίου του παλαιού Σχολείου Ολύμπου η σωζόμενη κτητορική επιγραφή: «ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΛΥΜΠΟΥ – 1911 ΣΕΠ 4»
Στα μέσα της δεκαετίας του 1910, δημιουργείται στην Όλυμπο η πρώτη Ιδιωτική Πρωτοβάθμια Σχολή Θηλέων με δασκάλα την Καλλιόπη Κομνηνού Διακοκωνσταντή, σύζυγο Μιχαήλ Γεωρ. Σακέλλη, απόφοιτη του Σχολαρχείου του Παρθεναγωγείου της Σάμου και γιαγιά του συμπατριώτη μας πρ. Προέδρου του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας και πρ. Διευθύνοντος Συμβούλου της «Blue Star Ferries» Μιχάλη Γεωρ. Σακέλλη. Η Σχολή αυτή λειτούργησε στην οικία της Βασταρκούλας του Μηχανικού, συζύγου Μιχαλή Νικ. Καστελλοριζιού στη συνοικία Πετρούμι. Μεταξύ των πρώτων μαθητριών της ήταν η Καλίτσα Νικ. Μακρή, μετέπειτα σύζυγος Γεωργίου π.-Κώστα Τσαμπανάκη, η Μαγκαφούλλα Βασ. Σακέλλη, μετέπειτα σύζυγος Ιωάννου Νικ. Κονσόλα, η Καλίτσα Νικ. Αγαπίου, μετέπειτα σύζυγος Εμμανουήλ Γεωρ. Πρεάρη, η Φωτεινή Νικ. Νικολάτου, μετέπειτα σύζυγος Ηλία Βασ. Παραγιού, η Σοφίλλα Ιωάν. Ορφανού, μετέπειτα σύζυγος Κωστή Ιωάν. Γιαννουρή, κ.α.
Το έτος 1922, οι πρώτες μαθήτριες εγγράφονται στο Κοινοτικό Δημοτικό Σχολείο Ολύμπου Καρπάθου επί διευθύνσεως δασκάλου Ιωάννου Εμμ. Χαλκιά.
Το έτος 1923, θεμελιώνεται, επί Δημαρχίας Ιωάννου Εμμ. Σακέλλη, το υφιστάμενο κτίριο του Κοινοτικού Δημοτικού Σχολείου Ολύμπου Καρπάθου στη συνοικία Νάκρος του χωριού με την οικονομική στήριξη του προϊόντος του εράνου που διενεργήθηκε το έτος 1919 στην πόλη Yorkville Ohio Η.Π.Α. μεταξύ των εκεί ευρισκόμενων Ολυμπιτών μεταναστών. Η θέση ανεγέρσεως του κτιρίου είχε υποδειχθεί από Ειδική Επιτροπή που συγκροτήθηκε για το σκοπό αυτό, μεταξύ των μελών της οποίας ήταν και ο Μηνάς Κων. Μαραγκός.
Εργολάβος της κατασκευής του ήταν ο Εμμανουήλ Μηνά Αβδελής, εργασθείς μετέπειτα ως εργοδηγός σε δημόσια έργα στο Ιράν και κυρίως στο Μαρόκο.
Η ολοκλήρωσή του επιτεύχθηκε με την οικονομική συμβολή τόσο του Κοινοτικού ταμείου, όσο και με προσωπική εργασία των μελών των οικογενειών όλων των δημοτών του τόπου.
Το έτος 1925 ολοκληρώνεται το σωζόμενο παλαιό κτίριο που διαθέτει τέσσερεις διδακτικές αίθουσες και μία αίθουσα τελετών-γραφείο δασκάλων. Αρχίζει τότε να λειτουργεί σ’ αυτό η Κοινοτική Αστική Σχολή Ολύμπου Καρπάθου, ως Εξαετές Τετραθέσιο, κατά κανόνα, Σχολείο Δημοτικής Εκπαιδεύσεως (με διδακτικό προσωπικό τέσσερεις συνήθως δασκάλους).
Την περίοδο της Ιταλοκρατίας στο Σχολείο υπηρετούν οι Ολυμπίτες δάσκαλοι: Ιωάννης Εμμ. Χαλκιάς, μετέπειτα ιερέας, Νικόλαος Ιωάν. Βασιλαράκης, Ηλίας Γεωρ. Ζωγραφίδης, Νικίας Νικ. Κόνσολας, Μηνάς Φιλ. Φιλιππάκης, αλλά και άλλοι άξιοι, Δωδεκανήσιοι κατά κανόνα, συνάδελφοί τους.
Το έτος 1926, επί Κυβερνήτη Mario Lago, εισάγεται η υποχρεωτική διδασκαλία της Ιταλικής γλώσσας στα σχολεία της Δωδεκανήσου.
Εξαιτίας της μαζικής πατριωτικής Εξέγερσης των γυναικών του τόπου, που σημειώνεται το Πάσχα του έτους 1936 στην Όλυμπο κατά της τότε προγραμματισμένης απογραφής του Ιταλικού κράτους, απολύονται τιμωρητικά, για να επαναπροσληφθούν μετέπειτα σταδιακά, οι Ολυμπίτες δάσκαλοι Ιωάννης Εμμ. Χαλκιάς, Νικόλαος Ιωάν. Βασιλαράκης και Μηνάς Φιλ. Φιλιππάκης, που πρωταγωνίστησαν παρασκηνιακά σ’ εκείνο τον ξεσηκωμό!
Το έτος 1937 αναλαμβάνει Κυβερνήτης της Κτήσης των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου (Δωδεκανήσου) ο Cesare Maria Luigi De Vecchi μέλος του φασιστικού Πρώτη του πράξη η απαγόρευση της διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσας στα σχολεία. Έτσι η Κοινοτική Αστική Σχολή Ολύμπου Καρπάθου μετονομάζεται σε Scuola Elementare Municipale di Olimpo.
Το έτος 1938 υπηρετούν στο Σχολείο της Ολύμπου οι Ιταλοί δάσκαλοι Francesco Avagliano και Guido Serra.
Το έτος 1941 τέλος, απολύονται οριστικά όλοι σχεδόν οι εντόπιοι δασκάλοι. Το Σχολείο εξακολουθεί να λειτουργεί με διδασκαλία αποκλειστικά και μόνο στην ιταλική γλώσσα. Υπηρετούν τρεις δάσκαλοι, συμπεριλαμβανομένων των δύο προαναφερθέντων Ιταλών.
Τον Ιανουάριο του 1944, οι Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις που ανέλαβαν τη διοίκηση της Δωδεκανήσου επαναφέρουν, σε μια κίνηση προσέγγισης των ντόπιων κατοίκων, τη διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσας στα Σχολεία, γεγονός που εδραιώνεται οριστικά με την επικράτηση της Καρπαθιακής Επανάστασης της 5ης Οκτωβρίου 1944 στην Κάρπαθο και στην Κάσο.
Το έτος 1947, κατά την Αγγλοκρατία, η Όλυμπος απογράφεται με πληθυσμό 427 κατοίκων. Παράλληλα τη σχολική χρονιά 1947-48, παρουσιάζεται ο ανώτερος αριθμός φοιτώντων μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο Ολύμπου. Φοιτούσαν τότε 219 μαθητές και μαθήτριες.
Το έτος 1950 η Κοινοτική Αστική Σχολή Ολύμπου Καρπάθου εντάσσεται στην Ελληνική Δημόσια Εκπαίδευση ως Τετραθέσιο Δημοτικό Σχολείο Ολύμπου Καρπάθου.
Το Σχολικό έτος 1956-57, υπηρετεί ο μεγαλύτερος αριθμός διδακτικού προσωπικού στο Δημοτικό Σχολείο Ολύμπου. Το σχολικό αυτό έτος υπηρέτησαν πέντε (5) δάσκαλοι.
Τη σημαδιακή χρονιά 1984, ιδρύεται το Γυμνάσιο Ολύμπου Καρπάθου (ως παράρτημα του Γυμνασίου Απερίου Καρπάθου) του οποίου στέγη αποτέλεσε το περί ου ο λόγος ιστορικό κτίριο.
Το έτος 1995, το Γυμνάσιο αυτονομείται διοικητικά και λειτουργεί ως Γυμνάσιο Ολύμπου Καρπάθου.
Το έτος 2002, ιδρύονται και λειτουργούν οι Λυκειακές Τάξεις Ολύμπου ως παράρτημα του Γενικού Λυκείου Απερίου Καρπάθου.
Το έτος 2004, ανοικοδομούνται δύο επιπλέον συμπληρωματικές αίθουσες στο Σχολικό Συγκρότημα Ολύμπου Καρπάθου (Έναρξη εργασιών επί Κοινοτάρχη Νίκου Π. Κανάκη και ολοκλήρωση επί Κοινοτάρχη Κωστή Μ. Τσαμπανάκη, έτος 2007).
Το έτος 2008, εμπλουτίζεται και επεκτείνεται η Σχολική Βιβλιοθήκη με δωρεά μεγάλου αριθμού επιλεγμένων βιβλίων στη μνήμη του αείμνηστου δασκάλου Κωστή Νικ. Παπαμανώλη από την οικογένειά του, η οποία καθιέρωσε και βραβείο 000€ για κάθε απόφοιτο των Λυκειακών Τάξεων Ολύμπου Καρπάθου που θα εισάγεται στις Ελληνικές Ανώτατες Σχολές.
Το έτος 2009, διαμορφώθηκε στην αυλή του Σχολείου, με χορηγία του Ιδρύματος «Πάνος & Χρυσηίδα–Βοήθεια στα παιδιά», που δημιουργήθηκε στη μνήμη των νέων Πάνου Βαρδάκα και Χρυσηίδας Σπαχή, γήπεδο καλαθοσφαίρισης το οποίο εγκαινιάστηκε την Πρωτομαγιά του ίδιου έτους.
Το έτος 2011, εφαρμόζεται το Σχέδιο ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ στην εκπαίδευση. Το Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Ολύμπου Καρπάθου συμπτύσσεται σε ενιαίο σχολείο με το Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείου Διαφανίου Καρπάθου.
Τη Σχολική χρονιά 2023-24, το Δημοτικό Σχολείο του τόπου μας ζει οριακές καταστάσεις, αφού λειτουργεί με ένα μόνο μαθητή και για μια και μόνη σχολική χρονιά το Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείου Διαφανίου Καρπάθου λειτουργεί στο σχολικό κτίριο της Ολύμπου!
Στα τέλη του 2024, εκδίδεται το σήμερα παρουσιαζόμενο βιβλίο του συμπατριώτη μας φιλολόγου Νίκου Μιχ. Μακρή με τίτλο «Το Σχολείο Ολύμπου Καρπάθου στα Δύσκολα Χρόνια», Εκδόσεις Παπαζήση, με χορηγό της έκδοσης την Αδελφότητα Ολυμπιτών Ρόδου «Η ΒΡΥΚΟΥΣ».
Τη φετινή χρονιά τέλος, έτος 2025, συμπληρώθηκαν εκατόν χρόνια από την ανέγερση και λειτουργία του κτιρίου των Εκπαιδευτηρίων Ολύμπου Καρπάθου τα οποία και τιμούμε με τον αρμόζοντα —θέλω να πιστεύω— τρόπο.