Μανώλης Κασσώτης: Κατασκοπεία στην Κάρπαθο στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Also in English)

Μανώλης Κασσώτης: Κατασκοπεία στην Κάρπαθο στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Also in English)

Τρίτος από δεξιά ο συνταγματάρχης Francesco Imbriani. Third from right Colonel Francesco Imbriani.

 Του Μανώλη Κασσώτη

Πριν την απόβαση των Συμμάχων στην Σικελία οι Άγγλοι σχεδίαζαν απόβαση στην Ελλάδα. Ακόμη και μετά την πτώση του Μουσολίνι συνέχισαν το σχέδιό τους με σκοπό να μειώσουν την αντίσταση των Γερμανών στην Ιταλία και να περιορίσουν την επέκταση και επιρροή των Ρώσων στα Βαλκάνια, που προχωρούσαν από το ανατολικό μέτωπο.

Οι Άγγλοι έδειξαν ενδιαφέρον για τα Δωδεκάνησα και ιδιαίτερα για την Κάρπαθο, που βρισκόταν στην μεταξύ Κρήτης και Ρόδου είσοδο στο Αιγαίο. Στην Κάρπαθο υπήρχε το Γερμανικό ραντάρ, το οποίο παρακολουθούσε τις πτήσεις των συμμαχικών αεροπλάνων που αναχωρούσαν από την Αίγυπτο, υπερίπταντο της Τουρκίας και βομβάρδιζαν τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας. Οι προσπάθειες εγκατάστασης κατασκοπείας στην  Κάρπαθο άρχισαν στις αρχές του 1943.

Για την Κάρπαθο η Συμμαχική κατασκοπεία αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλοί ασχολήθηκαν και έχουν γράψει γι’ αυτήν και πιο πολλοί αφηγούνται γεγονότα όπως τα γνώρισαν και ακόμα πιο πολλοί όπως τα άκουσαν και φαντάστηκαν, που σε πολλές περιπτώσεις απέχουν της πραγματικότητας.

Από αριστερά Μιχάλης και Βασίλης Καρελλάς και Νικολής Μπαλασκάς. From left Michalis and Vassilis Karellas and Nick Balaskas (Photo: George Tsabanakis).

Ντοκουμέντα

Γι αυτό κατέφυγα σε ιστορικά αρχεία της εποχής.

. Στο National Archives στο Kew του Λονδίνου υπάρχουν 32 ντοκουμέντα του Special Operations Executive (SOE) και ηχογραφημένη συνέντευξής με τον υπαξιωματικό Ronald Haggar, που αναφέρονται στην Κάρπαθο.

. Στο αρχείο του Ιταλικού Γενικού Επιτελείου Στρατού “Archivio dell’ Ufficio Storico dello Stato maggiore dell’ Esercito – Roma”, υπάρχει αναφορά του συνταγματάρχη Francesco Imbriani, που αναφέρεται στην κατασκοπεία στην Κάρπαθο.

. Στο οικογενειακό αρχείο του υπολοχαγού Ennio Grimaldi υπάρχει αναφορά προς στο Ιταλικό Υπουργείο Στρατιωτικών, που αναφέρεται στην κατασκοπεία στην Κάρπαθο.

Ο Βασίλης Εμμ. Καρελλάς. Vasilis Em. Karellas (Photo: George Tsabanakis).

. Στο οικογενειακό αρχείο του γραμματέα της Μητρόπολης Καρπάθου δασκάλου Χριστοφόρου Σακελλαρίδη υπάρχει αναφορά του, με ημερομηνία 20 Ιανουαρίου 1945, προς στη Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση Καρπάθου, που αναφέρεται στην κατασκοπεία στην Κάρπαθο.

. Στο αρχείο του Χάρη Κουτελάκη υπάρχει το ημερολόγιου Ιταλού ιερέα που υπηρέτησε στην Κάρπαθο, το οποίο αναφέρεται στην κατασκοπεία στην Κάρπαθο.

. Υπάρχει αντίγραφο της επιστολής του Πανάου Παραλή προς τον δάσκαλο Ιωάννη Οθείτη και του Ιωάννη Κρασόπουλου προς τον ιατρό Ιωάννη Οικονομίδη (Γιάνναγα).

Διαδρομή και εκτέλεση αποστολών

Τα γραφεία της Special Operations Executive (SOE) βρίσκονταν στην Αίγυπτο. Οι αποστολές ξεκινούσαν από την Κύπρο και ακολουθώντας τα μικρασιατικά παράλια έφταναν απέναντι από τα Δωδεκάνησα. Όταν ο πόλεμος άρχισε να γέρνει υπέρ των Συμμάχων η Τουρκία επέτρεψε στα κατασκοπευτικά πλοιάρια να περνούν από τα χωρικά της ύδατα και να δημιουργούν κατασκοπευτικές βάσεις. Μια από αυτές βρισκόταν στο Bozukkale (Απλοθήκα) απέναντι από την Ρόδο όπου κυριαρχούσε ο Πανάος Παραλής από την Σύμη, παντρεμένος στην Κάσο.

Ο Μανώλης Καρελλάς. Manolis Karellas.

Οι μετακινήσεις των κατασκόπων από τα Τουρκικά παράλια προς τα νησιά γινόντουσαν με μικρά ελληνικά τρεχαντήρια, που είχαν δραπετεύσει και πήγαν στην Κύπρο και στη Μέση Ανατολή. Στις αποστολές, τα καΐκια ταξίδευαν νύχτα και τα καμουφλάριζαν την ημέρα.

Στην Κάρπαθο

Όσα καΐκια προορίζονταν για την Κάρπαθο ξεκινούσαν από την Απλοθήκα και περνούσαν μεταξύ Χάλκης και Τήλου ή ξεκινούσαν από τον κάβο Κριό και περνούσαν μεταξύ Τήλου και Νισύρου. Αν χρειαζόντουσαν πάνω από μια νύχτα, σταματούσαν στην Αστακίδα και τα καμουφλάριζαν στο διάστημα της ημέρας. Σε μια περίπτωση η αποστολή ξεκίνησε από την Κύπρο κατ’ ευθείαν για Κάρπαθο και επέστρεψε στην Κύπρο, και μια άλλη άρχισε από τα Μικρασιατικά παράλια και επέστρεψε κατ’ ευθείαν στην Κύπρο.

Οι αποστολές στην Κάρπαθο συμπεριελάμβαναν εγκατάσταση κατασκόπων, εφοδιασμό με εφόδια και τρόφιμα και απόσπαση. Οι περισσότερες αποστολές συνάντησαν εμπόδια και απέτυχαν, αλλά μετά από αρκετές προσπάθειες και κινδύνους πέτυχαν τον σκοπό τους.

Ο Νικίας Χαρτοφύλακας. Nikias Hartofylakas (Photo: George Tsabanakis).

Προσπάθειες και αποτυχίες

Η πρώτη προσπάθεια διείσδυσης κατασκόπων στην Κάρπαθο υπό τον λοχαγό Stephen άρχισε από την Πάφο της Κύπρου στις 13 Φεβρουαρίου 1943, αλλά λόγω καιρικών συνθηκών και μηχανικής βλάβης δεν τελεσφόρησε. Την ίδια τύχη είχαν οι επόμενες τρεις αποστολές που ξεκίνησαν στις 14/3/1943, 3/4/1943 και 18/4/1943. Η τέταρτη έφτασε στις 20 Απριλίου μεταξύ Τήλου και Νισύρου και λόγω μηχανικής βλάβης επέστρεψε στα Μικρασιατικά παράλια και απ’ εκεί στην Πάφο.

Πρώτη διείσδυση κατασκόπων στην Κάρπαθο

Μετά από τέσσερις αποτυχημένες προσπάθειες, ο λοχαγός Stephen με τον ασυρματιστή R. Eccles φθάνουν στις 30 Ιουλίου 1943 με το καΐκι “Armadillo” στην Απλοθήκα και με το σκοτείνιασμα της 1ης Αυγούστου ξεκινούν για την Αστακίδα, όπου φθάνουν με το ξημέρωμα της 2ας Αυγούστου.

Ο Μανώλης Χαροκόπος. Manolis Harokopos.

Το ίδιο βράδυ το “Armadillo” έπλευσε  στην δυτική ακτή της Καρπάθου στον όρμο Πορτάλι. Λόγω του μεγάλου κυματισμού αποβίβασαν τα εφόδια λίγο νοτιότερα στο Λιμενάρι και επέστρεψαν στο Πορτάλι, όπου αποβιβάστηκαν οι κατάσκοποι με τα προσωπικά τους αντικείμενα και μερικά τρόφιμα. Τις δύο επόμενες μέρες τις πέρασαν κρυμμένοι σε διάφορες σπηλιές.

Μετά από μερικές μέρες συνάντησαν τον Βασίλη Πέρο, που τους έφερε σε επαφή με τον Γεώργιο Λυτό. Ο Λυτός με την βάρκα του και με τους Κώστα Πετρόπουλο και Βασίλη Πέρο πήγαν στο Λιμενάρι και μετέφεραν στο Πορτάλι τον ασύρματο με τα εξαρτήματά του και τα πιο αναγκαία εφόδια.

Την επόμενη πήγαν στο Λιμενάρι να παραλάβουν τις υπόλοιπες προμήθειες αλλά επέστρεψαν με άδεια χέρια. Μια άλλη βάρκα από το Φοινίκι πήγε για ψάρεμα, πέρασε από το Λιμενάρι και πήραν ορισμένα από τα εφόδια, κυρίως τρόφιμα. Το έμαθαν οι Ιταλοί και μετά από ανακρίσεις πήγαν στο Λιμενάρι και πήραν ότι έμειναν.

Ο Γιάννης Ηλία Λιτός. John Elia Litos.

Ιταλική αντίδραση

Ένας λόχος υπό τον λοχαγό Pasquale Sarli άρχισε να ερευνά από το Λιμενάρι μέχρι τον κόλπο της Αγίας Ειρήνης, χωρίς να ανακαλύψει τους κατασκόπους. Οι Λυτός, Πετρόπουλος, Πέρος, μαζί με τους Νικόλαο Λύκο, Σπύρο Ν. Πρωτοψάλτη και Κώστα Φαρμακίδη, είχαν φροντίσει να μεταφέρουν τους κατασκόπους με τα εφόδια σε πιο ασφαλή σπηλιά και να τους τροφοδοτούν φρούτα, λαχανικά και νερό. Προς συνάντηση των κατασκόπων μετέβησαν οι Εμμανουήλ Πρωτοψάλτης και Εμμανουήλ Χαροκόπος.

Στο μεταξύ ο δάσκαλος Ιωάννης Οθείτης από τις Μενετές, ανταποκρινόμενος στην επιστολή του Πανάου Παραλή, συγκέντρωσε πληροφορίες για τις οχυρώσεις και με χάρτη της Καρπάθου τις προώθησε στους κατασκόπους. Αυτές οι πληροφορίες με άλλες που έλαβαν από τους Πρωτοψάλτη και Χαροκόπο μεταβιβαστήκαν στο Κάιρο.

Παράλληλα οι Ιταλοί έστειλαν στο Μεσοχώρι τον Διοικητή της αντικατασκοπείας Λοχαγό Gamberini και τον Διευθυντή της Αστυνομίας Maresciallo Penna, οι οποίοι άρχισαν να ανακρίνουν τον Γ. Λυτό, που καταδικάστηκε σε  ένα χρόνο φυλάκιση και μεταφέρθηκε στη Ρόδο, με την υποψία ότι ήλθε σε επαφή με τους κατασκόπους.

Ο πάτερ Ιωάννης Ανδρεάδης, αρκετά χρόνια αργότερα. Father a291-John Andreadis, many years later.

Αποχώρηση

Οι Ιταλοί χρησιμοποιώντας μηχάνημα εντοπισμού ασυρμάτου (RDF) διαπίστωσαν την μετάδοση μηνυμάτων και μόνον κατόπιν αδείας επέτρεπαν την μετακίνηση των Μεσοχωριτών στα μετόχια τους, με αποτέλεσμα οι κατάσκοποι να μείνουν χωρίς νερό για δυο μέρες. Έτσι, ο λοχαγός Stephen ζήτησε την προσωρινή αποχώρηση του κατασκοπευτικού κλιμακίου. Στις 29 Αυγούστου το «Άγιος Στέφανος» ξεκίνησε από την Αμμόχωστο, στις 3 Σεπτεμβρίου έφτασε στο κάβο Κριό και αναχώρησε για την Αστακίδα.  Μετά από την πρώτη προσπάθεια που απέτυχε, στις 5 Σεπτεμβρίου το «Άγιος Στέφανος» παρέλαβε το κλιμάκιο από το Πορτάλι. Στις 7  Σεπτεμβρίου έφτασε στην Απλοθήκα και στις 11 στην Αμμόχωστο.

Δεύτερη διείσδυση κατασκόπων στην Κάρπαθο

Μετά την επιστροφή του κατασκοπευτικού κλιμακίου, το SOE αποφάσισε να στείλει δεύτερο κλιμάκιο αποτελούμενο από τον Χριστόφορο Λυτό και τον ασυρματιστή Ιωάννη Κρασόπουλο. Η αποστολή με το «Άγιος Στέφανος» και πλοίαρχο τον P.L.P. Thomas αναχώρησε στις 4 Οκτωβρίου 1943 από την Κύπρο με κατ’ ευθείαν κατεύθυνση για Κάρπαθο. Την νύχτα της 5ης Οκτωβρίου έφτασε στην περιοχή της Αχάτας, αλλά παρουσιάστηκαν προβλήματα και η αποστολή αποχώρησε την ίδια νύχτα για την Κύπρο.

Στις 15 Οκτωβρίου η ίδια αποστολή αναχώρησε από την Αμμόχωστο και στις 18 έφτασε στην Απλοθήκα. Το ίδιο βράδυ, στις 19:00, αναχώρησε από την Απλοθήκα και στις 7:30 της επομένης έφτασε στην Αστακίδα. Στις 19:30 της 19ης η αποστολή έφτασε στην Βρουκούντα όπου, όπως είχε κανονιστεί, τους περίμεναν οι αδελφοί Χαλκιά (Χαλουβάδες) από την Όλυμπο. Αλλά λόγω του ισχυρού κυματισμού θεώρησαν  επικίνδυνο να αποβιβαστούν με την λαστιχένια βάρκα και προχώρησαν νότια. Στις 00:30 της 20ης έφτασαν στον κόλπο της Αγίας Ειρήνης, όπου αποβιβάστηκαν. Στις 01:25 το «Άγιος Στέφανος» αναχώρησε για την Αστακίδα και απ’ εκεί για τον κάβο Κριό, όπου έφτασαν στις 06:00 της 21ης.

Ο Νικόλαος Λύκος. Nicholas Lykos (Photo “Karpathiaka Nea”).

Μόλις αποβιβάστηκαν οι κατάσκοποι απομακρύνθηκαν από την παραλία και έκρυψαν τον πομπό και τ’ άλλα εφόδια. Ο Λιτός ξεκίνησε για το Μεσοχώρι και στο δρόμο συνάντησε τον Ιωάννη Ανδρεάδη, που τον έφερε σε επαφή με τον γιατρό Φραγκίσκο Οικονομίδη και τον δάσκαλο Εμμανουήλ Χαροκόπο. Ο Χαροκόπος έδωσε στον Ανδρεάδη ένα γράμμα που μετέφερε στον Γιαννακά.

ιατρός Ιωάννης Οικονομίδης (Γιάνναγας)

Στη συνέχεια ο Νίκος Χατζηλύκος με την βάρκα του και με τον Βασίλη Πέρο μετέφεραν τους κατασκόπους με τα εφόδια τους σε μια σπηλιά στο Βροΐση και στην συνέχεια, για περισσότερη ασφάλεια, στην σπηλιά του Χαζηπιννή στην Αζάντζια.

Francesco Imbriani

Όταν ο Χριστόφορος Σακελλαρίδης και Γιαννακάς διεπίστωσαν ότι οι σχέσεις του Ιταλού συνταγματάρχη Francesco Imbriani με τους Γερμανούς δεν ήταν καλές, τον ενημέρωσαν για την άφιξη των κατασκόπων και αυτός προσφέρθηκε να βοηθήσει. Ο Imbriani τους έδωσε χάρτες και πληροφορίες για τις οχυρώσεις του νησιού, βενζίνη για την γεννήτρια ηλεκτροδότηση του ασυρμάτου και τρόφιμα για την συντήρηση των κατασκόπων. Αργότερα, μέσω της Ιταλίδας δασκάλας Maria Teresa, ερωμένης Γερμανού αξιωματικού, συγκέντρωνε πληροφορίες και με την αλυσίδα Imbriani, Marissalo Penna, Λογοθέτη Διακίδη, Χριστόφορο Σακελλαρίδη οι πληροφορίες έφταναν στον Γιαννακά, ο οποίος με τον Γιάννη Ηλία Λιτό τις προωθούσε στους κατασκόπους.

Εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης, ο συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Κυριαζάνος απονέμει μετάλλιο στον Χριστόφορο Σακελλαρίδη. On behalf of the Greek Government, Colonel Konstantinos Kyriazanos awards a medal to Christoforos Sakellaridis.

Alberto Patruno

Στο μεταξύ ο υπολοχαγός Alberto Patruno δραπέτευσε από το στρατόπεδο Ιταλών  αιχμαλώτων και κατέφυγε στο Μεσοχώρι υπό την προστασία του Brigadiere Michele. Όταν οι Γερμανοί ζήτησαν από τον Michele να τους παραδώσει τον Patruno, αυτός προφασίστηκε ότι δραπέτευσε και τον έστειλε στους κατασκόπους. Οι Γερμανοί συνέλαβαν δέκα ομήρους από Μεσοχώρι και Σπόα απειλώντας ότι θα εκτελεστούν αν ο Patruno δεν βρισκόταν ζωντανός ή πεθαμένος.

Στην δύσκολη θέση που βρέθηκαν, οι κατάσκοποι πήραν εντολή από το Κάιρο ότι ο Patruno έπρεπε να εκτελεσθεί για να αποφύγουν τα χειρότερα. Στις 13 Νοεμβρίου εκτελέστηκε ο Patruno και μετά από ένα – δυό μέρες το πτώμα του βρέθηκε σε μια ρεματιά και με επέμβαση των Imbriani και Penna ο ιατρός Lucio Cutolo «διαπίστωσε» ότι ο θάνατος του προήλθε από αυτοκτονία.

Μετά την εκτέλεση του Patruno, οι κατάσκοποι περιήλθαν σε δύσκολη θέση, έπρεπε να εγκαταλείψουν την περιοχή του Μεσοχωρίου. Μετακόμισαν στη Λάστο και απ’ εκεί κατέβηκαν στα Άπελλα, όπου έστησαν τον ασύρματο σε μια σπηλιά, μια ώρα ποδαρόδρομο από την παραλία. Όμως, οι προμήθειες τους άρχισαν να εξαντλούνται και έπρεπε να ανεφοδιαστούν.

Πολλά χρόνια αργότερα, ο Γιάννης Κρασόπουλος (δεξιά) με τον ιατρό Μανώλη Χριστοφόρου Σακελλαρίδη. Many years later, John Krasopoulos (right) with Doctor Manolis Christophoros Sakellaridis.

Εφοδιασμός

Στις 28 Νοεμβρίου 1943, ο πλοίαρχος Thomas με τον λοχαγό Stephen αναχώρησαν με το «Άγιος Στέφανος» από την Πάφο. Μετά από διάφορα προβλήματα, το «Άγιος Στέφανος» έφτασε στο ακρωτήρι Ασπρομύτι και στις 15:00 της 1ης Δεκεμβρίου ξεκίνησε για τη Σαρία. Αλλά ανοικτά της Χάλκης χάλασε ο καιρός και αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Ασπρομύτι. Στις 15:30 της 3ης Δεκεμβρίου, όταν βελτιώθηκε ο καιρό, το «Άγιος Στέφανος» αναχώρησε από το Ασπρομύτι και στις 05:15 της 4ης Δεκεμβρίου έφτασε στην Σαρία.

Στις 18:00 της ίδιας μέρας αναχώρησε για τα Άπελλα, αλλά, στις 21:45, αντί για τα Άπελλα μπήκε στον κόλπο των Πηγαδίων, όπου έγινε αντιληπτό και δέχθηκε τα πυρά των Γερμανών. Ο πλοίαρχος Thomas κάνοντας ελιγμούς εξήλθε του κόλπου των Πηγαδίων και έβαλε πορεία για την Πάφο, όπου έφτασε στις 14:30 της 6ης Δεκεμβρίου.

Η προσπάθεια εφοδιασμού επαναλήφθηκε από τον πλοίαρχο Klosser και τον λοχαγό Stephen με το «Άγιος Ιωάννης». Στις 20:00 της 10ης Ιανουαρίου 1944 ξεκίνησαν από Tcherce της Τουρκίας, πέρασαν από το Σεσκλί της Σύμης και μεταξύ Τήλου και Χάλκης, και στις 03:30 της επομένης αγκυροβόλησαν στα Παλάτια της Σαρίας. Στις 18:00 της ίδιας μέρας ξεκίνησαν για τα Άπελλα πλέοντας με το φως του φεγγαριού σε μικρή απόσταση από την ακτή. Στις 20:00 έφτασαν στα Άπελλα. Βρήκαν τους Λιτό και Κρασόπουλο σε καλή διάθεση, και ενώ ο Stephen μιλούσε μαζί τους, τα μέλη του πληρώματος ξεφόρτωσαν τα εφόδια. Μετά από μια ώρα το «Άγιος Ιωάννης» ξεκίνησε για το Tcherce όπου έφτασε με το ξημέρωμα της 12ης Ιανουαρίου.

Χριστόφορος. Christoforos Litos.

Γερμανική αντίδραση

Λόγω της βύθιση καϊκιών στο λιμάνι των Πηγαδίων, οι Γερμανοί υποψιάστηκαν την ύπαρξη κατασκοπευτικού κλιμακίου και έφεραν ηλεκτρονικό μηχανισμό εντοπισμού ασύρματου τηλέγραφου (RDF) και υπό τον υπολοχαγό Stolzmann 48 Γερμανοί άρχισαν να ερευνούν την περιοχή από τον Μερτώνα μέχρι Σπόα και Μεσοχώρι. Στις 20 Μαρτίου οι Γερμανοί πέρασαν 6-7 μέτρα από το κρησφύγετο των κατασκόπων χωρίς να τους ανακαλύψουν.

Κατόπιν ανακρίσεων και βασανιστηρίων οι Βασίλης Πέρος, Νικόλαος Λύκος και Εμμ. Χαροκόπος απεστάλησαν στη Ρόδο, και απ’ εκεί ο Χαροκόπος απεστάλη στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως στο Χαϊδάρι και ο Λύκος στην Γερμανία.

Οι κατάσκοποι ενημέρωσαν το SOE που τους διέταξε να πάνε στην Βανάντα (περιοχή Ολύμπου), απ’ όπου επρόκειτο να τους παραλάβουν. Οι κατάσκοποι φορτωμένοι με τον ασύρματο, μπαταρίες και όλα τα εφόδια τους και με την βοήθεια του Αντώνη Γρίβα έφτασαν στη Βανάντα, όπου ο Νικίας Χαρτοφύλακας τους πήρε και τους έκρυψε πρώτα στην Καμάρα των Αγίων Αναργύρων και αργότερα στην καμάρα του Ξύλου. Στην συνέχεια επέστρεψαν στα Άπελλα από όπου θα γινόταν η απόσπαση τους.

Τρίτος από αριστερά ο υπολοχαγός Stolzmann. Third from left lieutenant Stolzmann.

Απόσπαση

Με το σκοτείνιασμα της 4ης Απριλίου 1944, ο πλοίαρχος Thomas με τον λοχαγό Stephen ξεκίνησαν από την Απλοθήκα με το «Άγιος Στέφανος» με προορισμό τα Παλάτια της Σαρίας, όπου έφτασαν με το ξημέρωμα της επομένης. Το ίδιο βράδυ πήγαν στα Άπελλα, αλλά δεν μπόρεσαν να έρθουν σε επαφή με τους κατασκόπους και αντί για τα Παλάτια έβαλαν πλώρη για την Αστακίδα, όπου έφτασαν με το ξημέρωμα της 6ης Απριλίου. Η ίδια διαδρομή από Αστακίδα, Σαρία, Άπελλα επαναλήφθηκε και τις επόμενες μέρες, χωρίς επιτυχία και το πρωί της 11ης Απριλίου επέστρεψαν στο κάβο Κριό.

Τη νύχτα της 14ης Απριλίου απέπλευσαν από το Tcherce το «Άγιος Στέφανος», το «Κωνσταντίνος» και το “Armadillo” για την Αστακίδα και Σαρία για μια νέα προσπάθεια. Στην Σαρία, ο Μανώλης Καρελλάς τους πληροφόρησε ότι πριν από λίγο διάστημα οι κατάσκοποι βρίσκονταν στην Βανάντα. Έτσι, προτού ξεκινήσουν για τα Άπελλα αποφάσισαν να ερευνήσουν την περιοχή γύρω από το Διαφάνι.

Τελικά το βράδυ της 17ης, παίρνοντας μαζί τους τον Μανώλη Καρελλά με τον γιο του Βασίλη, κατόρθωσαν να εντοπίσουν τους κατασκόπους στα Άπελλα και στο διάστημα της νύχτας μετέφεραν τον Λιτό στη Σαρία και την επομένη τον Κρασόπουλο με τον ασύρματο και τα άλλα εφόδια. Την νύχτα της 19ης ξεκίνησαν για το Tcherce όπου έφτασαν με το ξημέρωμα της επομένης. Απ’ εκεί πήγαν στην Κύπρο και κατέληξαν στην Αίγυπτο.

Η Maria Teresa με άλλες Ιταλίδες δασκάλες στην Κάρπαθο. Maria Teresa among other Italian teachers in Karpathos.

Η κατασκοπεία συνεχίζεται

Προτού αναχωρήσουν για το Tcherce, οι πράκτορες της SOE έδωσαν στον Χαρτοφύλακα και στους Μανώλη και Βασίλη Καρελλά όπλα και πολεμοφόδια για να τα φυλάξουν, γιατί θα γύριζαν σε 15 περίπου μέρες. Στο μεταξύ οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν την «Περίπολο της Αλιμιάς» και από την προανάκριση των αιχμαλώτων έμαθαν ότι πράκτορες της SOE θα επέστρεφαν σε μερικές μέρες και ότι οι Νικίας Χαρτοφύλακας και Μανώλης Καρελλάς συνεργάζονταν μαζί τους.

Οι Γερμανοί δεν προέβησαν σε συλλήψεις αλλά κατέστρωσαν σχέδιο εξάρθρωσης της οργάνωσης. Πήραν δικό τους καΐκι, το εξόπλισαν όπως των LSF και το επάνδρωσαν με Γερμανούς στρατιώτες ντυμένοι Βρετανοί commandos, είχαν μαζί τους και έναν φραγκολεβαντίνο που γνώριζε ελληνικά. Πλησίασαν τους Χαρτοφύλακα και Καρελλά  οι οποίοι, από τα τσιγάρα που τους έδωσαν, τις άδειες κονσέρβες κρέατος και τις καραβάνες που χρησιμοποιούσαν, κατάλαβαν ότι δεν ήταν Άγγλοι.

Την επομένη, ο Χαρτοφύλακας με τον Καρελλά και τον γιό του Βασίλη και τον Μανώλη Ορφανό έφυγαν με μια βάρκα από τα Παλάτια. Πήγαν στην Αλιμούντα και απ’ εκεί στο Παρασπόρι. Με το σκοτείνιασμα της 6ης Μαΐου ξεκίνησαν για τα Μικρασιατικά παράλια όπου έφτασαν την νύχτα της επομένης, απ’ εκεί προωθήθηκαν στην Μέση Ανατολή και μπήκαν στην υπηρεσία των Άγγλων. Οι Γερμανοί μετά από αρκετές μέρες επέστρεψαν στη Ρόδο.

Ο υπολοχαγό Alberto Patruno. Lieutenant Aldo Patruno.

Τελευταία αποστολή

Στις 02:00 της 1ης Σεπτεμβρίου 1944 το “Άγιος Στέφανος”, επιστρέφοντας από αποστολή στην Κρήτη, σταμάτησε στη Σαρία όπου συνάντησαν τον Γιάννη Μπαλασκά και τα παιδιά του Μανώλη Καρελλά, Μιχάλη και Νικόλα, που τους έδωσαν ό,τι πληροφορίες γνώριζαν για την κατάσταση που επικρατούσε στην Κάρπαθο. Στις 19:00 της ίδιας μέρας έφυγαν από την Σαρία και περνώντας δυτικά της Χάλκης έφτασαν στο Tcherce στις 04:00 της 2ας Σεπτεμβρίου.


Espionage in Karpathos in World War II

By Manolis Cassotis

Before the Allied landing in Sicily, the British were planning a landing in Greece. Even after the fall of Mussolini, they continued their plan with the aim of reducing German resistance in Italy and limiting the expansion and influence of the Russians in the Balkans, who were advancing from the eastern front.

The British showed interest in the Dodecanese and especially in Karpathos, which is located between Crete and Rhodes at the entrance to the Aegean. On Karpathos there was a German radar, which monitored the flights of Allied planes departing from Egypt, overflying Turkey and bombing the oil fields of Romania. Efforts to establish espionage in Karpathos began in early 1943.

For Karpathos, Allied espionage is one of the most interesting historical events of World War II. Many have studied and written about it, and many more narrated events as they experienced them and even more as they heard and imagined them, which in many cases are far from reality.

Πανάος Παραλής. Panaos Paralis.

Documents

That’s why I resorted to historical archives of the time.

. In the National Archives in Kew, London, there are 32 documents from the Special Operations Executive (SOE) and a recorded interview with Petty Officer Ronald Haggar, which refer to Karpathos.

. In the archive of the Italian General Staff of the Army “Archivio dell’ Ufficio Storico dello Stato maggiore dell’ Esercito – Roma”, there is a report by Colonel Francesco Imbriani, referring to espionage in Karpathos.

. In the family archive of Lieutenant Ennio Grimaldi there is a report to the Italian Ministry of Military Affairs, which refers to espionage in Karpathos.

Καΐκι εφοδιασμού του NSF σε Τουρκικό κόλπο. NSF supply caique moored in a Turkish Gulf.

. In the family archive of the secretary of the Metropolis of Karpathos, teacher Christoforos Sakellaridis, there is a report from him, dated January 20, 1945, to the British Military Administration of Karpathos, which refers to espionage in Karpathos.

. In the archive of Haris Koutelakis there is the diary of an Italian priest who served in Karpathos, which refers to espionage in Karpathos.

. There is a copy of the letter from Panaos Paralis to the teacher John Othetis and from John Krasopoulos to doctor John Economides (Giannagas).

Route and execution of missions

The offices of the Special Operations Executive (SOE) were in Egypt. The missions started from Cyprus and, following the coast of Asia Minor, arrived opposite the Dodecanese. When the war began to tilt in favor of the Allies, Turkey allowed spy ships to pass through its territorial waters and create spy bases. One of these was located at Bozukkale (Aplotheka) opposite Rhodes, where Panaos Paralis from Symi, married in Kasos, dominated.

Το «Άγιος Στέφανος». “Saint Stefanos” (Photo “Karpathian News”).

The movements of the spies from the Turkish coast to the islands were made in small Greek boats, which had escaped and went to Cyprus and the Middle East. On missions, the boats traveled at night and were camouflaged during the day.

For Karpathos

The boats destined for Karpathos started from Aplotheka and passed between Halki and Tilos or started from Cape Krios and passed between Tilos and Nisyros. If needed more than one night, they stopped at Astakida and camouflaged during the day. In one case the expedition started from Cyprus directly for Karpathos and returned to Cyprus, in another started from the Asia Minor and returned to Cyprus.

The missions to Karpathos included the installation of spies, the provisioning of supplies and food, and detachment. Most of the missions encountered obstacles and failed, but after several attempts and risks they achieved their goal.

Attempts and failures

The first attempt to infiltrate Karpathos by spies under Captain Stephen began from Paphos, Cyprus on February 13, 1943, but due to weather conditions and mechanical failure it was unsuccessful. The next three missions, which began on 3/14/1943, 4/3/1943 and 4/18/1943, suffered the same fate. The fourth, on April 20, arrived between Tilos and Nisyros and due to mechanical failure returned to the Asia Minor coast and from there to Paphos.

Η παραλία Λιμενάρι. Limenari beach.

First infiltration of spies into Karpathos

After four failed attempts, Captain Stephen and radio operator R. Eccles arrived on July 30, 1943, on the boat “Armadillo” in Aplotheka and at dusk on August 1st, they set off for Astakida, where they arrived at dawn on August 2nd.

That same night the “Armadillo” sailed to the west coast of Karpathos at Portali Bay. Due to the large waves, they disembarked the supplies a little further south at Limenari and returned to Portali, where the spies disembarked with their personal belongings and some food. They spent the next two days hiding in various caves.

After a few days, the spies met Vasilis Peros, who put them in touch with George Lytos. Lytos, with his rowboat and with Kostas Petropoulos and Vasilis Peros, went to Limenari and transported the radio with its accessories and the most necessary supplies to Portali.

The next day they went to Limenari to pick up the remaining supplies but returned empty-handed. Another rowboat from Finiki went fishing, passed through Limenari and took some of the supplies, mainly food. The Italians found out about it and after interrogations they went to Limenari and took what was left.

Η παραλία Πορτάλι. Portalι beach.

Italian reaction

A company under Captain Pasquale Sarli began to search from Limenari to Saint Irini bay, without discovering the spies. Lytos, Petropoulos, Peros, together with Nikolaos Lykos, Spyros N. Protopsaltis and Kostas Farmakidis, had taken care to transport the spies with their supplies to a safer cave and to provide them with fruit, vegetables and water. Emmanuel Protopsaltis and Emmanuel Harokopos went to meet the spies.

Meanwhile, the teacher John Othetis from Menetes, responding to the letter of Panaos Paralis, gathered information about the fortifications and forwarded it to the spies with a map of Karpathos. This information, along with other information they received from Protopsaltis and Harokopos, was transmitted to Cairo.

At the same time, the Italians sent the Commander of counterintelligence, Captain Gamberini, and the Director of Police, Maresciallo Penna, to Mesochori, who began interrogating G. Lytos, who was sentenced to one year in prison and transferred to Rhodes, on suspicion of having encounter the spies.

Ο όρμος Άπελλα. Apella bay.

Departure

The Italians, using a radio detection device (RDF), detected the transmission of messages and only after permission they allow the movement of Mesohoritans to their fields, and the spies were left without water for two days. Thus, Captain Stephen requested the temporary departure of the spy mission. On August 29, the “Saint Stefanos” departed from Famagusta, on September 3rd it arrived at Cape Krios and departed for Astakida. After the first attempt failed, on September 5th the “Saint Stefanos” boarded the mission from Portali. On September 7 it arrived at Aplotheka and on the 11th in Famagusta.

Second spies’ infiltration to Karpathos

After the return of the spy mission, SOE decided to send a second mission consisting of Christopher Lytos and the radio operator John Krasopoulos. The mission with the “Saint Stefanos” and captained by P.L.P. Thomas departed on October 4, 1943, from Cyprus directly for Karpathos. On the night of October 5, it arrived in Ahata, but problems arose, and the mission left the same night for Cyprus.

On October 15, the same expedition departed from Famagusta and arrived in Aplotheka on the 18th. That same evening, at 19:00, it departed from Aplotheka and at 7:30 the next day it arrived in Astakida. At 19:30 on the 19th, the expedition arrived in Vroukounda where, as had been arranged, Halkias (Halouvades) brothers from Olympus were waiting for them. But due to the strong waves, they considered it was dangerous to disembark in the rubber boat and proceeded south. At 00:30 on the 20th, they arrived in the bay of Saint Irini, where they disembarked. At 01:25, the “Saint Stefanos” departed for Astakida and from there for Cape Krios, where they arrived at 06:00 on the 21st.

Ο όρμος Παλάτια. Palatia bay.

As soon as the spies disembarked, they moved away from the beach and hid the transmitter and other supplies. Litos set off for Mesochori and on the way he met John Andreadis, who put him in touch with the doctor Frangiskos Economides and the teacher Emmanouil Harokopos. Harokopos gave Andreadis a letter which he took to Giannagas.

Then Nikos Hadjilykos with his boat and Vasilis Peros transported the spies with their supplies to a cave in Vroisi and then, for greater safety, to the cave of Hazipinnis in Azantzia.

Francesco Imbriani

When Christoforos Sakellaridis and Giannagas discovered that the relations of the Italian Colonel Francesco Imbriani with the Germans were not good, they informed him of the arrival of the spies, and he offered to help. Imbriani gave them maps and information about the island’s fortifications, gasoline for the generator to power the radio and food for the spies. Later, through the Italian teacher Maria Teresa, mistress of a German officer, he gathered information and through the chain of Imbriani, Maresciallo Penna, Logothetis Diakidis, Christoforos Sakellaridis the information reached Giannagas, who with John Elias Litos forwarded it to the spies.

Alberto Patruno

Meanwhile, Lieutenant Alberto Patruno escaped from the Italian POW camp and fled to Mesochori under the protection of Brigadiere Michele. When the Germans asked Michele to hand over Patruno, he pretended to have escaped and sent him to the spies. The Germans captured ten hostages from Mesochori and Spoa, threatening to execute them if Patruno was not found alive or dead.

Ο κόλπος των Πηγαδίων. Pigadia gulf.

In their difficult position, the spies received orders from Cairo that Patruno should be executed to avoid the worst. On November 13, Patruno was executed and after a day or two his body was found in a ravine and with the intervention of Imbriani and Penna, doctor Lucio Cutolo “determined” that his death was a suicide.

After Patruno’s execution, the spies found themselves in a difficult position, having to abandon the Mesochori area. They moved to Lastos and from there went down to Apella, where they set up the telegraph in a cave, an hour’s walk from the beach. However, their supplies began to run low, and they had to be restocked.

Resupply

On November 28, 1943, Captain Thomas and Stephen departed from Paphos on “Saint Stefanos”. After various problems, the “Saint Stefanos” reached Cape Aspromyti and at 15:00 on December 1st it set off for Saria. But off Halki the weather deteriorated and were forced to return to Aspromyti. At 15:30 on December 3, when the weather improved, the “Saint Stefanos” departed from Aspromyti and at 05:15 on December 4, arrived in Saria.

At 18:00 of the same day, it departed for Apella, but at 21:45, instead of Apella, it entered the Bay of Pigadia, where it was spotted and came under German fire. Captain Thomas maneuvered out of the Bay and set a course for Paphos, where he arrived at 14:30 on December 6.

Ο όρμος της Αγίας Ειρήνης. The bay of Saint Irene.

The resupply attempt was repeated by Captain Klosser and Stephen with “Saint John”. At 20:00 on January 10, 1944, they set off from Tcherce, passed by Seskli near Symi and between Tilos and Halki, and at 03:30 the next day they anchored at the Palatia of Sharia. At 18:00 on the same day they set off for Apella, sailing by moonlight a short distance from the coast. At 20:00 they arrived at Apella. They found Litos and Krasopoulos in good spirits and, while Stephen was talking to them, the crew members unloaded the supplies. After an hour “Saint John” set off for Tcherce, where it arrived at dawn on January 12.

German reaction

Due to the sinking of boats in the port of Pigadia, the Germans suspected the existence of spy mission and brought an electronic wireless telegraph detection device (RDF) and under Lieutenant Stolzmann 48 Germans began to search the area from Mertona to Spoa and Mesochori. On March 20, the Germans passed 6-7 meters from the spies’ hideout without discovering them.

Following interrogations and torture, Vasilis Peros, Nikolaos Lykos and Emm. Harokopos were sent to Rhodes, and from there Harokopos was sent to the concentration camp in Haidari and Lykos to Germany.

Ανατολικά της Καρπάθου βρίσκεται η Αστακίδα. East of Karpathos lies Astakida.

The spies informed the SOE who ordered them to go to Vanada (Olympus area), from where they were to be picked up. The spies, loaded with the radio, batteries and all their supplies and with the help of Antonis Grivas, arrived at Vanada, where Nikias Hartofylakas took them and hid them first in Saints Anargyroi cave and later in Xylou cave. They then returned to Apella from where they would be detached.

Detachment

At dusk on April 4, 1944, Captains Thomas and Stephen set off from Aplotheka on the “Saint Stefanos” bound for Palatia of Saria, where they arrived at dawn the next day. That same night they went to Apella but were unable to contact the spies and instead of Palatia they set sail for Astakida, where they arrived at dawn on April 6. The same route from Astakida, Saria, Apella was repeated in the following days, without success, and on the morning of April 11 they returned to Cape Krios.

On the night of April 14, “Saint Stefanos”, “Konstantinos” and “Armadillo” sailed from Tcherce for Astakida and Saria for a new attempt. In Saria, Manolis Karellas informed them that the spies had been in Vananda a short time ago. Thus, before setting off for Apella they decided to investigate the area around Diafani.

Στο National Archives στο Kew του Λονδίνου βρίσκονται αρκετά ντοκουμέντα. The National Archives at Kew, London holds several documents.

Finally, on the night of the 17th, taking with them Manolis Karellas and his son Vasilis, they managed to locate the spies in Apella and during the night they transported Litos to Saria and the next day Krasopoulos with the radio and other supplies. On the night of the 19th, they set off for Tcherce where they arrived at dawn the next day. From there they went to Cyprus and ended up in Egypt.

Espionage continues

Before departing for Tcherce, the SOE agents gave Hartofylakas and Manolis and Vasilis Karellas weapons and ammunition to keep, as they would be returning in about 15 days. In the meantime, the Germans captured “Alimia Patrol” and from the prisoners’s preliminary interrogation they learned that the SOE agents would return in a few days, and that Hartofylakas and Manolis Karellas were collaborating with them.

The Germans did not make any arrests but devised a plan to dismantle the organization. They took their own boat, armed it like the LSF and manned it with German soldiers dressed as British commandos, they also had with them a Levantine who knew Greek. They approached Hartofylakas and Karellas who, from the cigarettes they gave them, the empty meat cans and the caravans they were using, understood that they were not English.

The next day, Hartofylakas with Karellas and his son Vasilis and Manolis Orphanos left Palatia by boat. They went to Alimounta and from there to Paraspori. At dusk on May 6, they set off for the Asia Minor coast where they arrived the next night, from there were sent to the Middle East and entered the service of the British. The Germans returned to Rhodes after several days.

The last mission

At 02:00 on September 1st, 1944, “Saint Stefanos”, returning from a mission to Crete, stopped at Saria where they met John Balaskas and the children of Manolis Karellas, Michalis and Nikolas, who gave them all the information they knew about the situation prevailing in Karpathos. At 19:00 on the same day they left Saria and passing west of Halki they arrived at Tcherce at 04:00 on 2 September.

www.anamniseis.net

3.2.2025
Καρπαθιακα Νέα