Του Γιάννη Βουρδουμπά
Η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία βιώνει σήμερα σταδιακά τον αειφορικό μετασχηματισμό της λόγω της αυξανόμενης περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των τουριστών και των εμπλεκομένων σε αυτήν αλλά και της συμμόρφωσης της με τις προσπάθειες αποανθρακοποίησης και μετριασμού της κλιματικής αλλαγής.
Σύμφωνα με τις υπάρχουσες εκτιμήσεις η συμβολή των τουριστικών καταλυμάτων στις παγκόσμιες εκπομπές ανθρακούχων αερίων ανέρχεται περίπου σε 1% ενώ της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας σε περίπου 5%.
Καθώς σήμερα η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία μεγεθύνεται συνεχώς αυξάνονται και οι εκπομπές της σε CO2 που δεν συνάδει με τη προσπάθεια καθαρής ενεργειακής μετάβασης μέχρι το 2050.
Ένα τουριστικό κατάλυμα θεωρείται ότι έχει μηδενικές εκπομπές άνθρακα λόγω της χρήσης ενέργειας εφόσον παράγει πράσινη ηλεκτρική και θερμική ενέργεια που είναι ίση με την ενέργεια που καταναλώνει.
Τα τουριστικά καταλύματα καλούνται σταδιακά να μειώσουν ή να μηδενίσουν τo κλιματικό τους αποτύπωμα υιοθετώντας αειφόρες πρακτικές και ενσωματώνοντας την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη λειτουργία τους.
Η τουριστική βιομηχανία της Καρπάθου είναι σήμερα η σημαντικότερη βιομηχανία του νησιού συμβάλλοντας στη δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας και σημαντικού μέρους του ακαθάριστου περιφερειακού προϊόντος. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα τουριστικά καταλύματα είναι σήμερα περιορισμένη καθώς αυτά χρησιμοποιούν κυρίως συμβατικά καύσιμα και ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου.
Η ζήτηση για αειφόρα τουριστικά καταλύματα
Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται αυξάνεται ο αριθμός των ευαισθητοποιημένων περιβαλλοντικά τουριστών –κυρίως στις πλούσιες χώρες της βορειοδυτικής Ευρώπης – που επιλέγουν να περάσουν τις διακοπές τους σε τουριστικά καταλύματα τα οποία δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το περιβάλλον.
Ταυτόχρονα πολλοί τουριστικοί πράκτορες αλλά και πλατφόρμες μέσω των οποίων πολλοί επιλέγουν το τουριστικό κατάλυμα που θα διαμείνουν προωθούν με διάφορους τρόπους τα αειφόρα καταλύματα. Συνεπώς τα καταλύματα μηδενικών εκπομπών άνθρακα απευθύνονται σε ένα διόλου αμελητέο τμήμα της τουριστικής αγοράς.
Το θεσμικό πλαίσιο
Το εθνικό και το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη και την άμβλυνση της κλιματικής κρίσης. Η Ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία (European Green Deal) υποχρεώνει στη μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά 55% το 2030 σε σχέση με το 1990.
Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία έχει ενσωματωθεί στην Εθνική νομοθεσία με το νόμο 4936/2022 (Εθνικός Κλιματικός Νόμος – Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, επείγουσες διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος) ο οποίος υποχρεώνει στη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών και στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050 αλλά και με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Η αειφορική ενεργειακή αναβάθμιση των τουριστικών καταλυμάτων πολλές φορές καλείται να ανταπεξέλθει στη σύνθετη, χρονοβόρα και γραφειοκρατική Ελληνική νομοθεσία δαπανώντας ανθρώπινους και χρηματικούς πόρους γεγονός που κάνει δυσκολότερη τη πράσινη ενεργειακή μετάβαση τους.
Οι αειφόρες ενεργειακές τεχνολογίες
Οι σημαντικότερες αειφόρες ενεργειακές τεχνολογίες που μπορούν να συμβάλλουν στην αποανθρακοποίηση των τουριστικών καταλυμάτων της Καρπάθου περιλαμβάνουν:
Α) Τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για τη παραγωγή θερμού νερού με ηλιακά θερμικά συστήματα,
Β) Τη χρήση της ηλιακής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φωτοβολταϊκά συστήματα,
Γ) Τη καύση της στερεάς βιομάζας για παραγωγή θερμότητας,
Δ) Την αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας σε ηλεκτρικούς συσσωρευτές,
Ε) Τη χρήση αντλιών θερμότητας υψηλής απόδοσης για τη θέρμανση και τη ψύξη τους, και
ΣΤ) Τη χρήση υλικών και συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας όπως π.χ. ειδικά υλικά θερμομόνωσης του κελύφους τους, φωτιστικά χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας, συστήματα ανάκτησης και επαναχρησιμοποίησης θερμότητας και προηγμένα συστήματα κλιματισμού.
Η χρήση αειφορικών ενεργειακών τεχνολογιών στα τουριστικά καταλύματα της Καρπάθου δεν είναι πάντα εύκολη για διάφορους λόγους όπως:
Α) Το ενεργειακό κόστος συμβάλλει κατά περίπου 3-8% στο συνολικό λειτουργικό κόστος των τουριστικών καταλυμάτων. Καθώς το ποσοστό αυτό είναι σχετικά χαμηλό οι υπεύθυνοι των τουριστικών καταλυμάτων δεν έχουν σε υψηλή προτεραιότητα τις επεμβάσεις για τη μείωση του,
Β) Τα τουριστικά καταλύματα που είναι παλιά ή λειτουργούν σε ιστορικά ή παραδοσιακά κτίρια δεν είναι πάντα εύκολο να προβούν σε δράσεις ενεργειακής αναβάθμισης τους,
Γ) Το προσωπικό των τουριστικών καταλυμάτων δεν είναι εξοικειωμένο με τα σύγχρονα αειφορικά ενεργειακά συστήματα με αποτέλεσμα τη δυσκολία διαχείρισης και συντήρησης τους.
Οικονομική θεώρηση
Η προσπάθεια αποανθρακοποίησης των τουριστικών καταλυμάτων ενέχει ευκαιρίες και κινδύνους. Κατ’ αρχάς ο αριθμός των τουριστών – κυρίως από χώρες της Βόρειας Ευρώπης -που εκφράζουν τη προτίμηση τους να μείνουν σε πράσινα καταλύματα αυξάνεται οπότε το μέγεθος της αγοράς για τέτοιου τύπου καταλύματα μεγαλώνει.
Όμως οι επενδύσεις σε πράσινες ενεργειακές τεχνολογίες απαιτούν κεφάλαια τα οποία μπορεί να μην είναι άμεσα διαθέσιμα ενώ η επιστροφή των κεφαλαίων που επενδύονται μπορεί να καθυστερήσει εξαρτώμενη από πλήθος παραγόντων. Η εξεύρεση δανειακών κεφαλαίων δεν είναι πάντα εύκολη ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία όπου πολλές επιχειρήσεις δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό όπως παλαιότερα. Επιπρόσθετα πολλά μικρού και μεσαίου μεγέθους τουριστικά καταλύματα στη Κάρπαθο είναι οικογενειακής μορφής και δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα ούτε τις τεχνικές γνώσεις για να προχωρήσουν σε πράσινες ενεργειακές επενδύσεις.
Περιβαλλοντική θεώρηση
Η Κάρπαθος έχει αναρίθμητα τοπία φυσικής ομορφιάς που αποτελούν τόπους έλξης των πολλών χιλιάδων τουριστών που επισκέπτονται το νησί κάθε χρόνο. Όμως οι επισκέπτες ασκούν πιέσεις στα μοναδικά οικοσυστήματα του νησιού συμβάλλοντας στην παρατηρούμενη σήμερα έλλειψη υδάτινων πόρων, στη παραγωγή λυμάτων και απορριμμάτων και στην υποβάθμιση των ευαίσθητων οικοσυστημάτων.
Επιπρόσθετα η κλιματική κρίση επηρεάζει δυσμενώς το νησί δημιουργώντας κύματα καύσωνα, πλημμυρικά φαινόμενα και περισσότερες περιόδους ξηρασίας, φαινόμενα ανεπιθύμητα στη τουριστική βιομηχανία.
Η δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων μηδενικών εκπομπών άνθρακα στη Κάρπαθο θα μειώσει τις εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα και θα αυξήσει την ανθεκτικότητα τους στη κλιματική κρίση.
Η δυνατότητα αντιστάθμισης των ανθρακούχων εκπομπών τουριστικών καταλυμάτων
Εάν τα τουριστικά καταλύματα δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να εξαλείψουν τις εκπομπές τους σε CO2 για τεχνικούς ή οικονομικούς λόγους υπάρχει η δυνατότητα να αγοράσουν το δικαίωμα εκπομπών ορισμένων ποσοτήτων CO2 από ένα πιστοποιημένο φορέα.
Οι φορείς αυτοί υλοποιούν μεγάλα έργα σε διάφορες χώρες τα οποία αποδεδειγμένα έχουν σαν αποτέλεσμα την αποφυγή έκλυσης CO2 στην ατμόσφαιρα (όπως π.χ. αναδασώσεις, προστασία υπαρχόντων δασών, μεγάλα αιολικά πάρκα κ.α.).
Στη συνέχεια “πωλούν” σε ενδιαφερόμενους, όπως π.χ. κάποιο τουριστικό κατάλυμα, – το οποίο “αγοράζει” τη συμμετοχή του σε ένα τέτοιο έργο – το δικαίωμα να εκπέμπει CO2. Το τουριστικό κατάλυμα συμμετέχοντας – κατά ένα μέρος σε ένα τέτοιο έργο – αντισταθμίζει τις εκπομπές του σε CO2 τις οποίες δεν έχει εξαλείψει για διάφορους λόγους όπως προαναφέρθηκε.
Αντί επιλόγου
Η καθαρή ενεργειακή μετάβαση των τουριστικών καταλυμάτων της Καρπάθου είναι σήμερα εφικτή. Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο ευνοεί την μείωση ή την εξάλειψη των εκπομπών CO2 από αυτά.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (κυρίως η ηλιακή ενέργεια) είναι άφθονες στη Κάρπαθο ενώ οι απαιτούμενες τεχνολογίες για την αξιοποίηση τους είναι ώριμες, αξιόπιστες και οικονομικές ακόμη και χωρίς επιδότηση από τη πολιτεία.
Αν και οι επενδύσεις σε αειφόρες ενεργειακές τεχνολογίας απαιτούν τη ύπαρξη κεφαλαίων – τα οποία δεν είναι πάντα διαθέσιμα – υπάρχουν διάφοροι τρόποι να χρηματοδοτηθούν οι πράσινες ενεργειακές επενδύσεις σε τουριστικά καταλύματα οι οποίες μπορούν να αποφέρουν οικονομικό όφελος στο κατάλυμα.
Πίνακας 1. Ενδεικτικές πράσινες ενεργειακές τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα τουριστικά καταλύματα της Καρπάθου για τη μείωση ή το μηδενισμό των ανθρακούχων εκπομπών τους
1 Xρήση της ηλιακής ενέργειας για τη παραγωγή θερμού νερού με ηλιακά θερμικά συστήματα
2 Xρήση της ηλιακής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φωτοβολταϊκά συστήματα
3 Kαύση της στερεάς βιομάζας για παραγωγή θερμότητας
4 Aποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας σε ηλεκτρικούς συσσωρευτές
5 Xρήση αντλιών θερμότητας υψηλής απόδοσης για τη θέρμανση και τη ψύξη τους
6 Θερμομόνωση του κελύφους του τουριστικού καταλύματος
7 Φωτιστικά χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας
8 Συστήματα ανάκτησης και επαναχρησιμοποίησης θερμότητας και προηγμένα συστήματα κλιματισμού
9 Χρήση ηλιακών παθητικών συστημάτων
10 Σύγχρονα συστήματα διαχείρισης της ενέργειας
Πίνακας 2. Δυνατότητες χρηματοδότησης πράσινων ενεργειακών επενδύσεων σε τουριστικά καταλύματα της Καρπάθου
1 Ίδια κεφάλαια
2 Τραπεζικός δανεισμός
3 Επιδότηση μέρους της επένδυσης από εθνικούς ή Ευρωπαϊκούς πόρους
4 Συμμετοχή σε ενεργειακή κοινότητα/συνεταιρισμό
5 Υλοποίηση της επένδυσης από μία εταιρία παροχής ενεργειακών υπηρεσιών
Ο Γιάννης Βουρδουμπάς είναι Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
