Βαγγέλης Δημητριάδης: Κριτική στην ποιητική συλλογή της συμπατριωτισσας μας Φραγκίσκη Σταυράκη

Χρόνος ἐστὶν ἐν ᾧ καιρός, καὶ καιρὸς ἐν ᾧ χρόνος οὐ πολύς1

Το δίστιχο «Μη χάνεις τη ζωή/ με το περίμενε» και ο υπαινικτικός τίτλος περικλείουν το σύμπαν των (ελεγχόμενων) συναισθημάτων και κινήτρων που λειτουργούν ως υπόστρωμα και κατευθύνουν την ποιητική έκφραση της Φραγκίσκης Σταυράκη2 στην ποιητική συλλογή της Όλα εγγύς, η οποία έχει μεταφρασθεί και στα αγγλικά από τον Σταύρο Νικολαΐδη.

Η φθίνουσα ζωή του ποιητικού υποκειμένου διδάχτηκε από τον χρόνο και τώρα διαλογίζεται, συχνά με καβαφικό ύφος και φιλοσοφημένη διατύπωση, ότι η ζωή είναι σύντομη, οι ευκαιρίες ελάχιστες και αλίμονο σε κείνον που τις προσπερνάει χωρίς να σταθμίζει τη στιγμή ως τον πιο καταλυτικό παράγοντα για την περαιτέρω πορεία του. Πορεία οικογενειακή, πορεία επαγγελματική, πορεία, όπως εν προκειμένω, μακρινής αγάπης και έρωτα.

Ο χρόνος διδάσκει ότι η απόσταση από το συμβάν και το μη συμβάν είναι μηδαμινή, η επιτυχία από την αποτυχία πολλές φορές είναι ζήτημα συμπτώσεων και ορθής ή λαθεμένης διαχείρισης, γρήγορης εκτίμησης και θαρραλέας απόφασης.

Η επανασύνδεση με τη χαμένη ευκαιρία της ζωής είναι αδύνατη, οι εποχές σφραγίζουν ανεπιστρεπτί τα γεγονότα και η προσδοκία ότι τα «τρένα τούτη τη φορά θα ’ναι στην ώρα τους» ουτοπική, αφού δεν υπάρχει κανείς Φειδιππίδης να «βροντοφωνάξει το [λυτρωτικό] νενικήκαμεν».

Ο πανδαμάτωρ δεν ανέχεται την αμέλεια και την αναβλητικότητα, τιμωρεί χωρίς να επιτρέπει ανασκευές και πισωγυρίσματα κάτω από τις ίδιες χωροχρονικές συνθήκες.

Απόγνωση και σπασμωδικές ενέργειες διακατέχουν τον ήρωα αφηγητή.

Η αργοπορημένη ικεσία του για επαναπροσδιορισμό της ζωής του, με αποτροπή του νικηφόρου διχαστικού εγωισμού του, κατευθύνεται από μοναξιά και μελαγχολία.

Η επίκληση «έλα» υποστηρίζεται από την αποποίηση της ευθύνης για τον χαμένο χρόνο, αφού «η Κλωθώ άλλα σχεδίαζε», η μοίρα άλλα είχε προβλέψει για τη σχέση, που έμεινε ανολοκλήρωτη και κατέληξε μείζων στιγμή της αναπόλησης. Η τύχη ορίζει τα της ζωής και οι αναποδιές είναι αναπότρεπτες και μάταιη η προσπάθεια, σαν του Οιδίποδα, να αποτραπούν.

Γι’ αυτό οι άνυδρες μέρες είναι πλημμυρισμένες με δάκρυα μελλοντικής μετάνοιας. Οι συμβάσεις και τα πρέπει οδηγούν, χωρίς συναίνεση ασφαλώς, στην ολοκλήρωση του έμβιου κύκλου και, με προϋπόθεση τη μακροημέρευση, μέσα από τα γηρατειά, στην αφάνεια.

Ωστόσο, ο άνθρωπος ζει το παρόν πράττοντας και ονειρευόμενος απραγματοποίητους πόθους και αποκυήματα φαντασίας, έστω και αν όπως υποστηρίζει ο Ελύτης «δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους».

Μέσα στα όνειρα του ήρωα της Σταυράκη υποβόσκει η ελπίδα για αλλαγή, αφού το ηρακλείτειο «όλα αλλάζουν, όλα μεταμορφώνονται» είναι πανίσχυρος νόμος της φύσης, ορισμός του υπάρχειν.

Εξάλλου, ο πάλαι ποτέ χωρισμός υπήρξε αποτέλεσμα λάθους όσο και αν τίθεται υπό αίρεση η αποκατάστασή του: «Τα χνάρια των βημάτων σου θα πάρω/ για να σε συναντήσω/ εκεί στη μυστική μας όχθη», ώστε «επαίτες της χαράς να πορευτούμε» όσο η άνοιξη και το καλοκαίρι θα συνοδεύουν την ευτυχία τους.

Καταφυγή και διάκοσμος στην ψυχοπνευματική ανασφάλεια προβάλλει η ομίχλη, το ημίφως (μια άλλη καβαφική προτίμηση), εκεί όπου «προφυλαγμένος… θα συζητώ με το αναπόφευκτο». Ο δισταγμός της πλήρους αποκάλυψης της αλήθειας, των εσφαλμένων.  επιλογών, των χαμένων ευκαιριών απομακρύνει από το φως, από τη διαύγεια περιορίζει τα χρώματα, συγχέει το ορατό από το αόρατο, δημιουργεί φαινομενική ασφάλεια μέσα σε ανασφαλές δυστοπικό χωροχρονικό περιβάλλον.

Μια άλλη επιλογή για την αναδημιουργία, η αυτάρκεια, αποδεικνύεται εσφαλμένη, δεν ικανοποιεί, οδηγεί σε ατέλειωτο τέλμα, μέσα από το οποίο ο ήρωας καλείται να απεμπλακεί και να διακόψει τις βολές κατά των αποφάσεών του στο παρελθόν. Αποφάσεις που, δυστυχώς, δεν πάρθηκαν με γνώμονα ότι «είν’ η αγάπη ίαμα/ κι είναι αρμονία».

Αξιοσημείωτο είναι πως η διαμορφωμένη κατάσταση δεν πιστώνεται εις βάρος του αγαπημένου προσώπου. Η απ-ενοχοποίησή του είναι ξεκάθαρη όπως και τα τρυφερά αισθήματα απέναντί του: «όνειρο χίμαιρα θα στείλω /…/ να σου φωτίζει της ψυχής τα σκιερά».

Ο χρόνος και η ειμαρμένη είναι κατά τον αφηγητή οι βασικοί ένοχοι για τη μετατροπή ενός απαστράπτοντος –σύντομου ωστόσο– καλοκαιριού, μέσα στο οποίο κυοφορήθηκε ο μοναδικός έρωτας, σε παγερό χειμώνα, όπου η οδοιπορία δεν οδηγεί πουθενά εκτός από τον θάνατο, που επέρχεται όπως στα «λυπημένα» λουλούδια τα οποία, στο σύντομο πέρασμά τους και παρά την πρόθεσή τους, δεν πρόλαβαν να αγαπήσουν και να αγαπηθούν.

Έτσι δεν υπερέβησαν το εφήμερο της ζωής για το οποίο «φτάνουν μόνο δυο βλέμματα φωτιά / για να τη δεις απέραντη».

Η Σταυράκη οδηγεί τον ήρωα της σύνθεσής της να περιμένει την ευτυχία, την επανένωση, για να γεμίσει με παρελθόν και μέλλον λαμπερές μέρες.

Οι μνήμες είναι ανεξίτηλες, συνεχώς παρούσες σε κάθε σκέψη και πράξη του ποιητικού υποκειμένου της, αλλά κινούνται μέσα σε σύγχυση, μπερδεμένες, αναποφάσιστες και μάλλον επί ματαίω. Γι’ αυτό:

Βρες ένα άλλο σύμπαν που δεν ξέρει από γήινα

Που δεν γνωρίζει από καημό

Ούτε και από απονιά.

Βρες μια γωνιά κι εκεί να ξαποστάσεις…

(Πηγή: Έντυπο λογοτεχνικό περιοδικό Θευθ. Οι δύο όψεις της γραφής, τεύχος 21. Ιούνιος 2025)

Δημητριάδης, Βαγγέλης

Ο Βαγγέλης Δημητριάδης (Πυθαγόρειο Σάμου, 1948) υπηρέτησε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε σχολεία της γενικής και ειδικής αγωγής και ως σχολικός σύμβουλος στην Περιφέρεια Σάμου. Για την προσφορά του στην ειδική αγωγή τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνώνμε το Βραβείο Κωνσταντίνου Κριεζή. Είναι ιδρυτικό και μόνιμο μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Απόπλους (1991-) και εκδότης του περιοδικού Το Τηγάνι (2010-). Έχει εκδώσει πέντε ποιη­τικές συλλογές, βιβλία για την εκπαίδευση και την τοπική ιστορία. Ποιήματα και κριτικά του κείμενα δημοσιεύο­νται σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά