Ένας Αυτοκράτορας στην Κάρπαθο;
Το μυστήριο του «Καρακαλλά» και η γοητεία του ανεξιχνίαστου τοπωνυμίου
γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Μενετές Καρπάθου – Στη σκιά ενός σκούρου βράχου, ίσως κρύβεται μια ιστορία χιλιετιών…
Μερικές φορές, η ιστορία δεν χρειάζεται ντοκουμέντα για να ζήσει. Την αρκούν ένα όνομα, ένας βράχος και η περιέργεια μιας γενιάς που ρωτά. Έτσι ξεκινά και η ιστορία του «Καρακαλλά» – της ψηλότερης συνοικίας των Μενετών Καρπάθου. Ένα όνομα παράξενο, τραχύ, σχεδόν ξένο, που όμως φώλιασε για τα καλά στο καρπαθιακό τοπίο και στη λαϊκή του ψυχή.
Η δύναμη των ονομάτων
Οι Μενετιατοί, ανέκαθεν εφευρετικοί, έδιναν στα μέρη και στους ανθρώπους τους ονόματα με φαντασία και χιούμορ. Η «Ζόκλα», η «Μπαρκιά», ο «Σισεμές», το «Μαχαίρι» – όλα μαρτυρούν μια γλώσσα που αγαπά να παίζει, να υπαινίσσεται, να θυμάται.
Όμως το «Καρακαλλάς» ξεφεύγει. Είναι όνομα που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Δεν έχει ούτε γλωσσική ρίζα ξεκάθαρη, ούτε ιστορία που να το δικαιολογεί.
Τρεις εκδοχές και μία σκιά
Η πρώτη ερμηνεία είναι γλωσσολογική: «Καρά» + «Καλλάς» = «Μαύρος Θείος». Τουρκικό το «καρά», καρπαθιακό το «καλλάς». Ένα τοπωνύμιο σαν λογοπαίγνιο.
Η δεύτερη πιο ιστορική: από το «Kara Kale» ή «Kuru Kale», τουρκικά για «μαύρο κάστρο» ή «ξερό κάστρο». Όπως και η μονή Καρακαλά στο Ναύπλιο, που πήρε το όνομά της κατά την Τουρκοκρατία.
Η τρίτη όμως, είναι η πιο τολμηρή. Και την κατέγραψε ο γιατρός και συγγραφέας Γεώργιος Μ. Γεωργίου στα «Καρπαθιακά»: το όνομα «Καρακαλλάς» ίσως προέρχεται από τον ίδιο τον Αυτοκράτορα Καρακάλλα!
Ποιος ήταν ο Καρακάλλας;
Ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας (188–217 μ.Χ.) ήταν γνωστός για την σκληρότητά του, αλλά και για την αχαλίνωτη φαντασία του. Δολοφόνησε τον αδελφό του, εκτέλεσε χιλιάδες, ενώ λάτρευε τον Μέγα Αλέξανδρο σε βαθμό εμμονής. Φορούσε τον γαλατικό μανδύα – τον «καρακάλλα» – και ονειρευόταν να βαδίσει στα χνάρια του Αλεξάνδρου, φτάνοντας μέχρι την Ασία.
Ορισμένοι λένε πως μετέφερε κρυφά το σώμα του Μακεδόνα στην Αμφίπολη. Άλλοι, πως επισκέφτηκε μέρη μακρινά και ανεξήγητα. Θα μπορούσε λοιπόν να έφτασε ως την Κάρπαθο;
Ίσως όχι εκείνος. Αλλά το όνομά του; Η φήμη του; Η ανάμνησή του μέσα από κάποιο βράχο που ο λαός βάφτισε με τρόπο που μονάχα η λαϊκή σοφία ξέρει;
Ο βράχος πάνω απ’ το χωριό
Στην άκρη των Μενετών, ένας βράχος υψώνεται – μαύρος, μυτερός, επιβλητικός. Από κάτω του ξεκινούν τα τελευταία σπίτια της συνοικίας. Στέκει σαν φυσικό φυλάκιο, ένα φυσικό κάστρο πάνω από το χωριό, όπως ακριβώς θα φανταζόταν κανείς το «μαύρο κάστρο» του «Καρακαλλά».
Ίσως δεν είναι τυχαίο. Ίσως δεν είναι τίποτα. Ή ίσως να είναι όλα.
Όταν η Ιστορία ντύνεται με μυστήριο
Καμιά φορά, τα πιο αινιγματικά σημεία δεν βρίσκονται στα μουσεία, αλλά σε στροφές του δρόμου, σε ονόματα που λέγονται χωρίς να εξηγούνται, σε πέτρες που δεν μιλούν αλλά υπαινίσσονται. Ο «Καρακαλλάς» των Μενετών είναι μία από αυτές. Ένα τοπωνύμιο που ανήκει λιγότερο στην Ιστορία και περισσότερο στην Ποίηση της Ιστορίας.
21.6.2025
Καρπαθιακά Νέα
