Γράφει ο Γιάννης Ι. Χήρας
ιστορικός ερευνητής
Ο καπετάν Μανωλάκης Μαστροπαναγιώτης – όπως ήταν γνωστός – γεννήθηκε στο Απέρι Καρπάθου. Πατέρας του ήταν ο Παναγιώτης Αντωνίου Σταματάκης (Μαστροπαναγιώτης) απ’ το Νεοχώρι της Ρόδου (συνοικία της πόλεως της Ρόδου) και μητέρα του η Καλίτσα Νικολ. Μαλτέζου απ’ το Απέρι.(*) Παντρεύτηκε την κανακαρά κι αρχόντισσα Ειρήνη παπα-Μιχάλη Γεωργιάδη απ’ τη Βωλάδα Καρπάθου [(†) 1929], με την οποία απέκτησε οχτώ παιδιά. Τα τρία απ’ αυτά πέθαναν μικρά, από ιλαρά. Τα πέντε που έμειναν ήταν:
– Ο Παναγιώτης (1886-1970). Έμπορος και καθηγητής αγγλικών. Παντρεύτηκε την Καλλιρρόη Φραγκίσκου Βόζου απ’ το Όθος Καρπάθου (1902-1982), με την οποία απέκτησε δύο παιδιά: τον (†) Μάνο και τη (†) Μαίρη. Τα παιδιά αυτά μεγάλωσαν στην Αθήνα. Και τα δύο πέθαναν την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από φυματίωση, ενώ ο Μάνος ήταν τεταρτοετής φοιτητής της Ιατρικής κι η Μαίρη 17 ετών. Έτσι δεν υπάρχουν σήμερα απόγονοι του Παναγιώτη.
– Ο Γεώργιος (1892-1980). Πλοίαρχος και μετέπειτα επιχειρηματίας. Παντρεύτηκε τη Μαριγώ Εμμ. Μικροπανδρεμένου απ’ τη Βωλάδα (1906-1967), με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά: την Ειρήνη (παιδίατρο), την Άννα (δικηγόρο), τον (†) Εμμανουήλ (γιατρό), την Ευανθία (φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών) και την Ευαγγελία (χημικό). Και τα πέντε αυτά αδέλφια μεγάλωσαν στην Αθήνα. Η δε Ευανθία είχε «βγάλει» την έκτη τάξη στο τότε εξατάξιο Γυμνάσιο στο Απέρι (σχολικό έτος 1953-54). Σήμερα ζουν μόνιμα στο Σικάγο των ΗΠΑ.
– Η Ευανθία (1893-1952). Κανακαρά, παντρεύτηκε το γιατρό Βάσο παπα-Νικόλα Σακελλαρίδη απ’ τις Μενετές Καρπάθου (1886-1954). Δεν απέκτησαν παιδιά αλλά υιοθέτησαν ένα, τη Βέρα (Βερονίκη), η οποία μεγάλωσε στη Βωλάδα και σήμερα ζει μόνιμα στο Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ.
– Η Καλλιόπη (1900-1974). Παντρεύτηκε τον Ποθητό Ιωάννη Καρακατσάνη απ’ το Απέρι (1887-1955), με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά: τον Ιωάννη (επιχειρηματία στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ) και τον (†) Εμμανουήλ (ξενοδόχο στην Κάρπαθο).
– Ο Μιχαήλ (1901-1976). Πλοίαρχος. Παντρεύτηκε τη Βιργινία Νικολ. Μανιά απ’ το Ακρί της Κάσου (1910-1976), με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Εμμανουήλ (πλοίαρχο), τον Νικόλαο (πλοίαρχο και σήμερα εφοπλιστή), τον Παναγιώτη (ασυρματιστή του Εμπορικού Ναυτικού και σήμερα ξενοδόχο στην Κάρπαθο) και τον Ιωάννη (οικονομολόγο). Τα παιδιά του Μιχαήλ μεγάλωσαν στον Πειραιά.
Ο καπετάν Μανωλάκης Μαστροπαναγιώτης, ως εμποροπλοίαρχος ήταν ικανότατος. Κατείχε δύο μπρατσέρες (μπρατσέρα = καΐκι με πανιά). Κρατούσε τις γραμμές Κάρπαθο – Χάλκη – Ρόδο και Κάρπαθο – Σμύρνη – Κουσάντασι της Μικράς Ασίας (η Νέα Έφεσος), όπου υπήρχε πολυπληθής Καρπαθιακή παροικία.
Ο εγγονός του καπετάν Μανωλάκη κ. Εμμανουήλ Μ. Παναγιώτου – συνταξιούχος πλοίαρχος σήμερα – λέει: «Θέλω να πιστεύω πως ο παππούς μου ίσως καταγόταν από τον Οδυσσέα της Οδύσσειας. Πως ίσως ήταν απόγονος της θαλάσσιας αυτής φυλής η οποία κατέκτησε κι επέβαλε τα δικά της πιστεύω στους αρχαίους πολιτισμούς: στον Μινωικό και στον Μυκηναϊκό πολιτισμό. Ήρθε μια φυλή η οποία είχε σχέση με τη θάλασσα κι επέβαλε τις δικές της προοπτικές, τις δικές της αναπτυξιακές ιδέες, τη δικιά της δύναμη στο τότε καθεστώς του Μινωικού και του Μυκηναϊκού πολιτισμού».
Εκτός από καραβοκύρης, υπήρξε και μεγάλος κτηματίας, καθώς και οινοπαραγωγός. Κατείχε πενήντα και πλέον στρέμματα σιτοβολώνες στη «Λάστο». Καθώς κι είκοσι στρέμματα αμπελώνες στην περιοχή «Λιμνιάτης». Στα κελάρια του για ωρίμανση, βαρέλια γεμάτα με κρασί δικής του παραγωγής. Τέλος, στο αρχείο του παλιού Μουχτάρη Απερίου (†) Μιχαήλ Γ. Φιλιππίδη, υπάρχει – μεταξύ άλλων – κατάλογος καταμετρήσεως ποιμενικών ζώων της Κοινότητας Βωλάδας του έτους 1913. Στον κατάλογο αυτόν, ο Εμμανουήλ Παναγιώτου εμφανίζεται να κατέχει 150 τέτοια ζώα.
Αξίζει ν’ αναφερθεί πως στην εργασία του (†) Εμμ. Μανωλακάκη ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑ, στον κατάλογο των φιλόμουσων συνδρομητών στη Βωλάδα Καρπάθου (σ. 295), αναφέρεται ως συνδρομητής κι ο Εμμ. Παναγιώτου.
Ο καπετάν Μανωλάκης είχε παρουσιαστικό αρχοντάνθρωπου, ήταν ψηλός στο ανάστημα και θαρραλέος. Ίσως χαϊδευτικά τον αποκαλούσαν «Μανωλ-άκη». Είχε πολύ καλή υπόληψη. Μέχρι και τα παιδιά της Καρπάθου τον ήξεραν. Είχε αφήσει εποχή. Οι Καρπάθιοι μιλούσαν γι’ αυτόν επί δεκαετίες μετά το θάνατό του.
Η αγάπη κι η προσήλωση στη λαϊκή παράδοση της Καρπάθου φαίνεται πως χαρακτήριζαν τον καπετάν Μανωλάκη. Διασώζεται η παρακάτω δική του μαντινάδα:
Σαν την πυξίδα σταθερά,
θέλω να μ’ αγαπήσεις,
που δείχνει πάντα το Βορρά,
όπου να τη γυρίσεις.
Η εξαιρετική υπόληψη που απολάμβανε ο καπετάν Μανωλάκης από την Καρπαθιακή κοινωνία της εποχής του, φαίνεται και στο κατωτέρω στιχούργημα, σταλμένο από τον Πυλιάτη διδάσκαλο Ανδρέα Β. Ασλανίδη (1852-1950) στον καπετάν Μανωλάκη. Οι δύο τους συνδέονταν με στενή φιλία:
Φίλτατέ μοι καπετάνιο,
μια παράκλησι σε κάνω.
Το τσουβάλλι το τσιμέντο,
πούλησέ το στο μομέντο.
Κι εάν θέλης να ’ναι νέττα,
στήλε μου καπνό πακέττα.
Ταύτα και σε χαιρετά,
και συγνώμην σου ζητά,
ένας της παλιάς παρέας,
Ασλανίδης ο Ανδρέας.
(συνταγμένο στις 7 Ιουνίου 1923, νέο ημερολόγιο).
Ο καπετάν Μανωλάκης έμενε κι είχε ως γεροντομοίρι, ένα σπιτάκι στην περιοχή «Λιμνιάτης», ακριβώς πάνω απ’ το δρόμο. Η περιοχή όπου σήμερα λειτουργεί το ξενοδοχείο LYMIATIS BEACH HOTEL. Απεβίωσε το 1933.
ΠΗΓΕΣ
Α. Μαρτυρία: Εμμανουήλ Μ. Παναγιώτου.
Β. Λευκώματα:
– ΟΜΟΝΟΙΑΣ Απεριτών Αμερικής, Νέα Υόρκη 1945, σ. 173 και 177.
– KARPATHIAN HERITAGE της Federation of Karpathian Societies of America, Inc., New York 1978, pp. 52-53 (μελέτη του κ. Εμμανουήλ Γ. Κασσώτη).
– POTIDAION of Karpathos Island, Volume I, Poseidon Benevolent Society of Karpathos, Inc., New York 1991, p. 111.
Γ. Περιοδικά συγγράμματα:
– ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑΙ ΜΕΛΕΤΑΙ, τόμος δεύτερος, Αθήναι 1981, σ. 238, 251 και 252 (μελέτη του καθηγητή Μιχαήλ Π. Χιώτη).
– ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑΙ ΜΕΛΕΤΑΙ, τόμος τρίτος, Αθήναι 1984, σ. 98 (μελέτη του αείμνηστου Δρος Κων/ντίνου Α. Μελά).
– ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος πρώτος, Αθήνα 2006, σ. 38 (μελέτη του κ. Μανώλη Κασσώτη).
Δ. Εφημερίδες:
– ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθμός φύλλου 36, Ιανουάριος 1969, σ. 8.
– ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθμός φύλλου 38, Μάρτιος 1969, σ. 6.
– ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ, αριθμός φύλλου 720, Σεπτέμβριος 2011, σ. 4 (άρθρο του κ. Ανδρέα Ηλία Μακρή).
– ΡΟΔΙΑΚΗ, Πέμπτη 3 Δεκεμβρίου 2015, σ. 10 (άρθρο του Γιάννη Ι. Χήρα).
Ε. Περιοδικά:
– Δελτίον Λυκείου Ελληνίδων Καρπάθου «Η Αθηνά», αριθμός 6, Φεβρουάριος – Μάιος 1956, σ. 24-25.
– Δελτίον Λυκείου Ελληνίδων Καρπάθου «Η Αθηνά», αριθμός 7, Ιούνιος – Σεπτέμβριος 1956, σ. 37.
– KARPATHOS της Federation of Karpathian Societies of America, Inc., New York, N.Y., Vol. IX No. 19, March 1987, p. 2.
ΣΤ. Βιβλία:
– Εμμ. Μανωλακάκη, ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑ, εν Αθήναις 1896, σ. 295.
– Κωνσταντίνου Μηνά, ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΡΠΑΘΟΥ, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καρπάθου, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ, 2000, σ. 136 και 185.
– Κυριάκου Μιχ. Χονδρού, Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΩΝ, Ρόδος 2009, σ. 92.
– Μανώλη Γ. Κασσώτη, ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ (1872-2012), Αθήνα 2012, σ. 80-81.
– Μιχαήλ Π. Χιώτη, Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΙΤΑΛΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΚΑΡΠΑΘΟΥ «ΑΠΕΡΙΟΝ» 1796-1943, Αθήνα 2013, σ. 850-854 (μελέτη του Γιάννη Ι. Χήρα).
– Μανώλη Γ. Κασσώτη, ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ, τόμος Α΄, Αθήνα 2014, σ. 104-105.
– Ανδρέα Ηλία Μακρή, ΠΟΤΙΔΑΙΕΩΝ! ΕΥΘΥΜΑ, ΣΟΒΑΡΑ & ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΑ, Κάρπαθος 2014, σ. 161, 166, 167 και 168.
Ζ. Ιστοσελίδα:
– www.rodiaki.gr
(*) Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821, ή και πριν, μερικοί Ροδίτες εμπορευόμενοι, ναυτικοί και καραβοκύρηδες, δεν ζούσαν με ασφάλεια και ομαλά στην πόλη της Ρόδου και μετανάστευσαν στο ήσυχο νησί της Καρπάθου. Ένας απ’ αυτούς ήταν κι ο εφοπλιστής Νικόλαος Μαλτέζος, απ’ το Νεοχώρι της Ρόδου. Δεν είναι γνωστό αν η σύζυγός του Φωτεινή ήταν Ροδίτισσα ή Απερίτισσα.
Πάντως, ο Μαλτέζος είχε εγκατασταθεί οικογενειακώς στο Απέρι, πρωτεύουσα τότε της Καρπάθου. Ήταν ιδιοκτήτης μεγάλου ιστιοφόρου πλοίου, που συνήθως ταξίδευε απ’ τη Μαύρη Θάλασσα σε λιμάνια της Δυτικής Ευρώπης, με φορτία σιτηρών. Δυο παιδιά του ήταν κυβερνήτες του πλοίου.
Το ιστιοφόρο αυτό κατεποντίσθη αύτανδρο κι έμφορτο μια χειμωνιάτικη νύχτα, με εξαιρετικής σφοδρότητας τρικυμία, όπως έγινε γνωστό κατόπιν από τα ελάχιστα διασωθέντα πλοία. Ο Μαλτέζος έχασε και το καράβι του και τα δυο του παιδιά. Αφού πέρασαν πέντε χρόνια πένθους, αποφάσισε να ναυπηγήσει καινούργιο καράβι. Γνώριζε απ’ τη Ρόδο τον νεαρό άξιο κι άριστο τεχνίτη κι αρχιναυπηγό Παναγιώτη Αντωνίου Σταματάκη (ή Μαστροπαναγιώτη), επίσης απ’ το Νεοχώρι.
Τον κάλεσε στην Κάρπαθο για να ναυπηγήσει το καινούργιο του καράβι. Πράγματι, άρχισε τη ναυπήγηση στη θέση «Καρα(β)οστάσι» του Βρόντη. Ναυπήγησε για τον Μαλτέζο ένα μικρότερο καράβι (γολέτα). Ο Μαστροπαναγιώτης δεν ήταν μόνο καλός τεχνίτης, αλλά και καλός γλεντζές κι άριστος χορευτής και δεν απουσίαζε ποτέ από τις εορτές και τα πανηγύρια του νησιού. Ήταν περιζήτητος γαμπρός της εποχής του.
Τελικά, έπειτα από πολλά προξενιά που του ’χαν γίνει, παντρεύτηκε τη δευτερότοκη κόρη του Νικολάου Μαλτέζου, Καλίτσα, εκείνος σε ηλικία περίπου 36 ετών κι η Καλίτσα σε ηλικία 16 ετών. Εγκαταστάθηκε κι εκείνος στο Απέρι, αλλά οι εργασίες του γινόντουσαν στα Πηγάδια, όπου έχτισε μαγαζιά και κατοικία και διενεργούσε ναυπηγική μικρών πλοιαρίων προς πώληση, μια και δεν ταξίδευε ο ίδιος ή δεν είχε σοβαρές παραγγελίες. Λόγω του επαγγέλματός του έχασε το επώνυμό του και παρέμεινε γνωστός στην Κάρπαθο ως «Μαστροπαναγιώτης».
Με τη σύζυγό του απέκτησε οχτώ παιδιά: 1) Τον Αντώνιο. Απεβίωσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου σε ηλικία 27 ετών, από επιδημία χολέρας. 2) Τον Νικόλαο. Μέχρι σήμερα είναι ο πρώτος ή ο δεύτερος γνωστός Καρπάθιος και Δωδεκανήσιος μετανάστης στην Αμερική. Μετανάστευσε εκεί το 1872 ή το 1880. 3) Τον Γιάννη. 4) Τη Φωτουλιά (Φωτεινή) (1856-1942).
Παντρεύτηκε τον Βασίλειο Χρόνη (το γένος Χιωτάκη) απ’ το Απέρι (1844-1911). 5) Τον Μανωλάκη (για τον οποίο γράφεται το παρόν κείμενο). 6) Τον Επαμεινώνδα. 7) Την Αννούλα. Παντρεύτηκε στα Πηγάδια τον ναυτικό Γιάννη Σκευοφύλακα απ’ την Κάσο. 8) Τον Αντώνη (1870-1950) (προπάππους του γράφοντος). Γεννήθηκε μετά το θάνατο του πρωτογιού Αντώνη. Μέχρι σήμερα είναι ο τέταρτος γνωστός Καρπάθιος μετανάστης στην Αμερική. Μετανάστευσε εκεί το 1890. Το 1920 παντρεύτηκε στο Απέρι τη Στάσα (Ζωή) Ιωάννη Ζαννάκη (1902-1973), (εφημερίδα ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθμός φύλλου 38, Μάρτιος 1969, σ. 6).
E-mail: jjhiras@gmail.com
Γιάννης Ι. Χήρας
ιστορικός ερευνητής
Πηγή εφημερίδα Ροδιακή
18.5.2025
