Γεγονότα από περασμένα καλοκαίρια της Καρπάθου
γράφει ο Μανώλης Δημελλάς
Αχ αυτός ο Αύγουστος, φορτωμένος με τόσα συναισθήματα και θύμισες δεν σε αφήνει να ησυχάσεις.
Κι όσο τα χρόνια κυλούν τι απομένει στη μνήμη; Πόσα γεγονότα, πόσες στιγμές, μαύρες ή ολόλευκες, έμοιαζαν να κυβερνούν το χρόνο και στο τέλος γίναν «σκουπιδάκια», έτσι στα γρήγορα πετάχτηκαν στην πιο ξεχασμένη χωματερή.
Οι μεγαλύτεροι σίγουρα κάτι θα τα θυμούνται, όσο για τους πιο μικρούς, είναι μια ευκαιρία να μάθουν άγνωστες στιγμές από τον πιο φορτσάτο μήνα του νησιού. Τον πρώτο λόγο έχουν οι τοπικές εφημερίδες και ακολουθούν οι Δωδεκανησιακές και έπειτα οι ημερήσιες των Αθηνών αλλά και της Θεσσαλονίκης.
Ας ξεκινήσουμε ένα νοερό ταξίδι στα περασμένα καλοκαίρια, που κατά κύριο λόγο είναι αφιερωμένοι στην Παναγία, ας πιάσουμε κάβο από τη χρονιά που τα Δωδεκάνησα ήταν ακόμη κάτω από την Αγγλική διοίκηση, αλλά με γαλανόλευκη σημαία να ανεμίζει στα μπαλκόνια.
1946, το δρομολόγιο για την Κάρπαθο κρατά 3 μέρες! Από την Παρασκευή το μεσημέρι μέχρι το πρωι της Δευτέρας, τόσο χρειάζεται το πετρελαιοκίνητο ιστιοφόρο “Αγιος Γεώργιος Σύμης” για να πιάσει Κάρπαθο.
1947, και ο Γ.Πεσμαζόγλου, τότε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, σε έναν λόγο που εκφωνεί στη Ρόδο δηλώνει ότι “η ρόδος και η Κάρπαθος μαζί με την Κρήτη θα μεταβάλουν το Αιγαίο σε ελληνοτουρκική λιμνοθάλασσα. Η λιμνοθάλασσα προορίζεται να εξυπηρετήση μέγιστα εμπορικά συμφέροντα όλων των βαλκανικών χωρών μετά των οποίων θα συνεργαστούμε στενά όταν μεταβληθεί η ανελεύθερος εκεί κατάστασης”.
1948, Μενετιάτες μετανάστες της Αμερική στέλνουν 5.500 δολάρια, πρόκειται για την πρώτη δόση για τη δημιουργίας Δημοτικού σχολείου. Κεντρικός χορηγός ο Γ. Ρήγας, εκτός της χρηματικής βοήθειας, ανέλαβε και την εξ ολοκλήρου ανέγερση του τελευταίου ορόφου. Το χτίσιμο πραγματοποιήθηκε με σύσσωμη συμμετοχή και εργασία όλων των Μενετιατών.
1949, το ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ ξεμένει στο λιμάνι της Καρπάθου και ένα ρυμουλκό το μεταφέρει στον Πειραιά. Όμως η θλιβερή είδηση είναι ο σκοτωμός του 24χρονου Απερίτη γιατρού Παναγιώτη Π. Χρυσοχέρη, τις τελευταίες ημέρες του Εμφυλίου, 26/8, στο ύψωμα Τσάρνο του Γράμμου.
1951, ανοίγει το εργοστάσιο εξόρυξης γύψου, του επιχειρηματία Μουζάκη γίνεται η εργασιακή ελπίδα του τόπου, στο απόγειο του θα φτάσει να απασχολεί 100 εργαζόμενους.
1952, Στις Μενετές, στο πανηγύρι της Μεγαλόχαρης προσκυνούν και γλεντούν 3.000 προσκυνητές. Με την Δημοτική απόφαση 28 στις 30/8/52 τα Πηγάδια προτείνεται να μετονομασθούν σε Κάρπαθος. Η πρόταση εγκρίθηκε από τον έπαρχο. Το παιδί θαύμα Άγγελο Καβαλάρο βρίσκεται στις Μενετές, στο χωριό καταγωγής της μητέρας του Σοφίας Κουμούτσου.
1953, προκαλεί εντύπωση στο πανελλήνιο η δημοσίευση του πορτραίτου μιας υπερεωνόβιας ολυμπίτισσας, της Ειρήνης Βιτώρη που ζούσε στην Ρόδο. Ήταν “110 ετών, περνά άνετα τη κλωστή στην βελόνα και ράβει, ενώ δεν έχει αρρωστήσει ποτέ”!
1956, το ταξίδι για την Κάρπαθο διαρκεί περισσότερες από 40 ώρες με το ταλαίπωρο βαπόρι να πιάνει 9 λιμάνια πριν δέσει τα Πηγάδια. Στις Μενετές γίνονται αποκαλυπτήρια της προτομής του δασκάλου-αγωνιστή Μηνά Β. Οικονομίδη.
1957, το φορτηγό πλοίο “Νικόλας Λ” φορτωμένο από Χαϊφα και με προορισμό τον Πειραιά, έπεσε σε σφοδρή θαλασσοταραχή στο καρπάθιο και προσέγγισε το λιμάνι των Πηγαδίων.
1959, Οι ταξιδιώτες φτάνουν τους 2000! Το νησί κυκλοφορεί η είδηση για μια απίστευτη αποπλάνηση ανήλικης στην Ρόδο, όπως γράφτηκε στον Αθηναϊκό τύπο, έγινε με καραμέλες! Ειδικός απεσταλμένος της Αμερικανικής πρεσβείας ψάχνει υποθέσεις πλαστών συντάξεων. Χτίζεται ο καθεδρικός των Αγίων Αποστόλων στα Πηγάδια και θεμελιώνεται το δημοτικό σχολείο στο Διαφάνι.
1960, ο δρόμος για το Μεσοχώρι ολοκληρώθηκε και το πρώτο αυτοκίνητο φάνηκε στο χωριό!
1961, Παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας και των μητροπολιτών Ρόδου και Καρπάθου έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του μεγάλου λαογράφου της Καρπάθου, Μ. Μιχαηλίδη-Νουάρου. Μετανάστες από την Αυστραλία χαρακτηρίζουν την εκεί ανεργία “τρομακτική”.
1962, η Γαλλική εταιρεία ΣΑΦΟΡ ανακοινώνει ότι ξεκινούν οι προεργασίες για την έρευνα πετρελαίου στα Δωδεκάνησα. Λίγους μήνες αργότερα θα ανοίγουν τρύπες και στην Κάρπαθο. Από τον Νομάρχη διορίσθηκε νέος Έπαρχος Καρπάθου (Απ. Στενός).
Από το υπ. Βιομηχανίας ανακοινώνεται ότι αυξάνεται η αμοιβή για τον φόνο κάθε δελφινιού. Για κάθε προσκομιζόμενο κεφάλι δελφινιού θα εισπράτεται 400 δραχμές, ενώ πριν η αμοιβή ήταν 150 δρχ.
1963, σε μια σπουδαία εκδήλωση στο Απέρι πραγματοποιούνται τα αποκαλυπτήρια της προτομής του σπουδαίου δασκάλου, Ιωνίας και Καρπάθου, Παναγιώτη Χρυσοχέρη (1872-1936).
1964, Οθείτες τσακώνουν μια παράξενη νυχτερίδα που φοράει και ένα “βραχιολάκι-ταυτότητα” στο πόδι της. Σημειώνονται 20 κρούσματα τυφοειδή πυρετού σε παιδιά στο Διαφάνι και εκφράζονται φόβοι για την ποιότητα του νερού.
1966, Ο δρόμος Σπόων-Ολύμπου είναι στο τραπέζι και οι κουβέντες σε τελικό στάδιο. Το νησί ζει στο απόηχο του πετυχημένου 1ου Πανκαρπαθιακού συνεδρίου. Όλη η Κάρπαθος διεκδικεί, θέλει να βγει από την αφάνεια. Στα επίκαιρα των κινηματογράφων παίζεται φιλμ από την Κάρπαθο. Ροδεσία, Καναδάς, Αμερική, οι απόδημοι εξακολουθούν να στέλνουν αγάπη και χρήματα. Ο κυνηγητικός σύλλογος με πρόεδρο τον Εμ. Οθείτη διαμαρτύρεται έντονα για την λαθροθηρία και την κατάργηση των απαγορευτικών διατάξεων.
Ο υπουργός συντονισμού Κ. Μητσοτάκης μετά από σύσκεψη με τους καρπαθιακούς συλλόγους στέλνει χρήματα και αναθέτει μελέτες για το νησί.
1967, ο Σύλλογος Απανταχού Καρπαθίων συμμετέχει στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών στο θέατρο Ηρώδου Αττικού και παρουσιάζει “πάνω χορό”, “ζερβό” και “σούστα”. Το θρυλικό “Πανορμίτης” αρχίζει τα ταξίδια του.
1968, ανακοινώνεται ότι η Κάρπαθος θα αποκτήσει αεροδρόμιο.
Μεγάλη αίσθηση προκαλεί η συναυλία του Μισοκαρπάθιου Άγκελο Καβαλάρο που μεταδίδεται πανελλαδικά από το ραδιόφωνο. Η κα Ταλεσίλα Ιωαννίδου-Λαμπέα γυρνά τα χωριά της Καρπάθου και “διαφωτίζει” για την κυβέρνηση Παπαδόπουλου. Τις ομιλίες παρακολουθούν Έπαρχος, Δήμαρχος και φυσικά ο Δ. Χωροφυλακής. Ο Σύλλογος Ολυμπιτών “Δήμητρα” γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο στην Παναγία των Βλαχερνών της Αμφιάλης.
1969, το οδικό του νησιού δίκτυο βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Τακτικά δρομολόγια των Ήπειρος, Ευαγγελίστρια, Πανορμίτης και του Ρόδιος σκίζουν το καρπάθιο και δένουν στο λιμάνι. Το μότορσιπ “Λίνδος” με επταμελές πλήρωμα, 5 μίλια ΝΑ από την Κάρπαθο λόγω βλάβης παραλίγο να βυθιστεί.
1970, επιτέλους η αεροπορική σύνδεση με τη Ρόδο είναι γεγονός. Πόλεμος για το γνωστό τραγούδι “Ντιρλαντά”, που καταλήγει στα δικαστήρια. Είναι δημοτικό και καρπάθικο ή ένας γνωστός καλύμνιος καπετάνιος είναι ο πατέρας του; Αφορμή ο δίσκος του Σαβόπουλου “το περιβόλι του τρελλού”.
Ο Σύλλογος Απανταχού Μενετιατών γιόρτασε τον 15αύγουστο στον Άγιο Ελευθέριο Καμινίων. Ο Ποσειδώνας κατακτά την πρώτη θέση στο καλοκαιρινό τουρνουά, αφού στον τελικό νίκησε με δυο γκολ τη Βωλάδα.
1972, καταγράφεται η επίσημη πρόταση του Γεωργίου Ανδ. Παναγιώτου για την μετονομασία της πρωτεύουσας Καρπάθου σε “Ποσείδιον”.
1973, καλύμνιος σφουγγαράς χτυπήθηκε από νόσο των δυτών έξω από την Κάρπαθο, αφού μεταφέρθηκε στο νησί πέταξε με ελικόπτερο του Πολεμικού Ναυτικού για νοσοκομείο της Αθήνας.
1974, Παρουσιάζεται και από την κρατική τηλεόραση (ΕΙΡΤ) ένα από τα πρώτα ολοκληρωμένα ντοκιμαντέρ που αφορούν την Κάρπαθο. Έχει τίτλο “Γυρισμός στην Κάρπαθο” και δημιουργοί του είναι οι Πώλ Βιτωρούλης, Μανώλης Καρακατσάνης και ο Ντιμ Βρέλλης. Προκαλεί εντύπωση το τουρκικό σύνθημα που αναγράφεται σε πανό διαδήλωσης στην Κωσταντινούπολη: “Η Κάρπαθος είναι τουρκική”.
1975, οι καρπάθιοι της Αμερικής αντιδρούν στην επανάληψη της Αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας στην Τουρκία και στέλνουν 3.480 τηλεγραφήματα στους 435 Αμερικανούς βουλευτές και απαιτούν την καταψήφιση του νομοσχεδίου. Το νερό γίνεται το μεγάλο θέμα. Με απόφαση του Δήμου διακόπτεται η παροχή 12 κ. μ από την πηγή στο Λαϊ προς τις Μενετές. Και οι Μενετιάτες ξεσηκώθηκαν έκοψαν ολόκληρη την παροχή και ξεκίνησαν διαδηλώσεις με μαύρες σημαίες στα Πηγάδια. Οι τοπικές εφημερίδες αγωνιούν “τι θα γίνει με τους γυμνούς αλητοτουρίστες;”.
Στο νησί υπηρετούν 6 γιατροί. Δύο από αυτούς στα πηγάδια και από ένας σε Απέρι-Βωλάδα, Μενετές-Αρκάσα, Σπόα-Μεσοχώρι, Όθος-Πυλές. Μόνο στην Όλυμπο η θέση παραμένη κενή.
1976, με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιείτε πανκαρπαθιακή σύναξη στην Όλυμπο. Φλέγονται θέματα ο δρόμος, η ηλεκτροδότηση της Ολύμπου καθώς και ο λιμενοβραχίονας Διαφανίου, η τηλεφωνική σύνδεση, ακόμη και η διατήρηση των εθίμων του τόπου. Εκδίδεται βιβλίο με τίτλο “το υγειονομικό πρόβλημα της Καρπάθου”, με τις απόψεις των καρπάθίων μεταναστών στο Σικάγο (Γεώργιος Δ. Χατζηγημητρίου).
1977, έντονη κινητικότητα σε Κάρπαθο μέσω των εκλεγμένων τοπικών αρχόντων αλλά και σε Αμερική από τα καρπαθιακά σωματεία με κυρίαρχο θέμα την Υγεία. Επεισοδιακός ο τελικός του καλοκαιρινού πρωταθλήματος με τα Πηγάδια να νικούν 5-1 στα πέναλτυ το Απέρι. Ατέλειωτο το γλέντι στο λιμάνι αφού το κύπελο δεν είχε πέσει στη θάλασσα για οκτώ χρόνια. Βαρύς και άδικος χαμός του σπουδαίου Μεσοχωρίτη πατριώτη καθηγητή Βάσου Βασιλάκη.
1978, πραγματοποιείται ο αγιασμός και η θεμελίωση της νέας πτέρυγας του Κέντρου Υγείας. Μια μεγάλη δωρεά των ομογενών Νικολάου και Μαρίας Ματθαίου. Ξύλο και επεισόδια σημάδεψαν τον τελικό του καλοκαιρινού πρωταθλήματος, Πηγάδια-Απέρι 0-0. Η επανάληψη του αγώνα απαγορεύθηκε από την αστυνομία και το τουρνουά έληξε δίχως νικητή! Μεσοχώρι, Όλυμπος, Τρίστομο και Φινίκι χαρακτηρίζονται από το Υπ. Δημοσίων Έργων ως παραδοσιακοί οικισμοί. Στο Προνί Πυλών γίνονται τα αποκαλυπτήρια αγάλματος των Ιερολοχιτών Κ. Ψιλλή και Εμμ. Στέργου.
1979, συνελήφθησαν 2 τουρίστριες που έκαναν γυμνισμό στον Βρόντη. Ο διοικητής της ΕΤΒΑ και οι συνεργάτες του έφθασαν στην Κάρπαθο. “Ψήνονται” δάνεια για τουριστικές επιχειρήσεις. Στην Όλυμπο ετοιμάζεται το δίκτυο και όπου νάναι θα έχει και ηλεκτικό ρεύμα! Από το υπ. Εμπορικής Ναυτιλίας ανακοινώνεται η κίνηση των επιβατών για το προηγούμενο έτος 1978. Αύξηση 92% σε σύγκιση με το 1970 έχει το λιμάνι των Πηγαδίων και 163% το Διαφάνι!
1980, Το Άθενς Εξπρές είναι στην επικαιρότητα, γίνεται το φάντασμα της Άγονης γραμμής. Κυριαρχεί το θέμα της υγείας και στο νέο νομοσχέδιο του υπουργού Σπ. Δοξιάδη, έπεσαν όλες οι ελπίδες. Στο τοπικό πρωτάθλημα τα Πηγάδια νίκησαν στον τελικό τις Μενετές 3-0. Μια περίεργη ιστορία απαγωγών καθώς και μια νεαρή καλυμνιά που βούτηξε από έναν ανήλικο χρήματα, είναι στις ιστορίες που κουβεντιάζονται. Χωροφύλακας που υπηρετεί στην Κάρπαθο κατηγορείτε για αποπλάνηση.
1981, μεγάλη πανκαρπαθιακή σύσκεψη για την ίδρυση ναυτιλιακής εταιρίας Καρπάθου-Κάσου.
1982, Καταστροφικές φωτιές σε Μενετές και Μερτώνα Απερίου. Καίγονται 11.900 στρέμματα δάσους και γεωργικές καλλιέργειες.
Το πέρασμα της πύρινη καταστροφή κατάφεραν να σταματήσουν στην περιοχή Αϊσιάκος λίγο έξω από το Μεσοχώρι και το Σπόα.
1983, Ακόμη ένα μαύρο καλοκαίρι, μεγάλη φωτιά στην Βόρεια Κάρπαθο από τις 27/7 και μάλιστα χαρακτηρίστηκε εμπρησμός.
1984, οκοληρώθηκαν μελέτες από Γάλλους ειδικούς για την ύδρευση Βωλάδος, Μενετών, Όθους και Σπόων.
1985, στο καρπάθιο πιάνεται καρχαρίας που είχε και εφτά μικρά στα σπλάχνα του, ενώ στη στεριά οι κυνηγοί κουβεντιάζουν το θέμα ενός εκτροφείου Λαγού και Πέρδικας. Με πρωτοβουλία του συλλόγου Απερίου “Ομόνοια” πραγματοποιείτε το 1ο Πανκαρπαθιακό φεστιβάλ χορού, τραγουδιού και καρπαθιακών εθίμων.
1986, ανακηρύσσεται Άγιος ο μοναχός Ιωάννης ο Καρπάθιος. Λειτουργούν στο νησί 5 ξενοδοχεία και υπάρχουν περίπου 270 κρεβάτια για τους ταξιδιώτες.
1987, Ξεκινά μια σοβαρή προσπάθεια δημιουργίας οίκου ευγηρίας στην Κάρπαθο. Αφού πρώτα μελετήθηκε η περίπτωση του Κασιμάτειου Γηροκομείου Κυθήρων παρουσιάστηκε το σχέδιο της Καρπάθου. Ένα τραγικό αυτοκινητιστικό δυστύχημα με δυο νεκρούς συγκλονίζει το νησί. Στο τοπικό καλοκαιρινό τουρνουά ο Άρης Όθους νίκησε στον τελικό τον Ποσειδώνα 3-1 και σήκωσε το κύπελο.
1988, προτείνεται να αναστηλωθούν 30 ερειπωμένοι ανεμόμυλοι στο Όθος και να δημιουργηθεί ένα πρότυπο τουριστικό κέντρο. Η Πυλές δεν αποδέχονται και απορίπτουν την προκατακτική μελέτη υδρεύσεως. Ανεπανάληπτος οικοδομικός οργασμός, στο νησί δεν βρίσκεις διαθέσιμο ούτε έναν μάστορα. Εγκαινιάστηκε το Νικολαϊδειο λαογραφικό μουσείο στο Όθος.
1990, αναταραχή από την πιθανή εγκατάσταση πυρηνικών όπλων. Πρόκειται για τον Μαύρο Αύγουστο της Καρπάθου, αφού η φωτιά που άναψε 25 Ιούνη έκαψε χιλιάδες στρέμματα δάσους.
1992, πραγματοποιείτε σύσκεψη της ενώσεως ξενοδόχων στο “Ατλαντίς” ξεχωρίζει η παρουσία του υπουργού εμπορικής ναυτιλίας, του νομάρχη, αντιπρόσώπου του ΕΟΤ καθώς και βουλευτών και αρκετών ξενοδόχων. Εντωμεταξύ το μεγάλο πρόβλημα είναι στον ΟΤΕ και η απίστευτη ιστορία στην τουριστική περιοχή του Λευκού στο Μεσοχώρι, εκεί υπάρχει μόνο μια τηλεφωνική γραμμή!
1995, τον δεκαπενταύγουστο στις Μενετές γίνεται μια μεγάλη γιορτή, είναι τα 150 χρόνια της εκκλησίας και στις πανηγυρικές εκδηλώσεις συμμετέχει και ο Σεβασμιότατος Αρχιεπίσκοπος Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας Γρηγόριος, που βρέθηκε στο νησί για αυτό τον σκοπό.
Όλα τα παραπάνω γεγονότα συνέβησαν Αύγουστο και αντλήθηκαν από τις εφημερίδες:
Καρπαθιακή, Καρπαθιακή Ηχώ, Ριζοσπάστης, Η Φωνή της Ολύμπου, Εμπρός, Σκρίπ, Ροδιακή, Πρόοδος, Ανατολή Αλεξάνδρειας, Ταχυδρόμος Αιγύπτου, Πατρίς Μπουένος Άιρες και από το βιβλίο “οργανωμένος τουρισμός στην Κάρπαθο, Μακρής (2005).
